Харх
December 23, 2016
Бор харх Төв Азиас, тэр дундаа Хятад, Монголоос гаралтай болохыг Нью-Йоркийн Фордам их сургуулийн судлаачид тун саяхан нотолжээ. Торгоны замын тусламжтайгаар дэлхийн өнцөг булан бүрт тархахдаа хамгийн бүүдгэр харанхуй, бохир заваан нүх хонгилуудад үүрлэж орогносон энэхүү гарамгай нүүдэлчид өдгөө зөвхөн өмнөд туйлын мөсөн “тив”-ийг л эзэлж хүчрээгүй байна.
Өвчин зовлонтой нэгнээ асарч тойглодог, өлөн зэлмүүн үед ч сүргээ орхидоггүй гээд харх бол тун ч бүлсэг амьтан. Бас тэдний ой санамж гойд хурц төдийгүй нэг явсан зам мөрөө барагтаа л бол мартдаггүй гэнэ. Түүнчлэн дасан зохицох чадвар нь өөр ямар ч амьтныхтай эгнэшгүй. Хархнууд туйлын сониуч хэрнээ бүрэг ичимхий, бас яг л тэмээ шиг ус уулгүй өчнөөн хол замыг туулж чаддаг, ер бусын тэвчээртэй амьтад гэнэ. Тэд үй олноороо сүрэглэн амьдардаг ч орогнодог орон байрныхаа оршин суугчдад огт харагдалгүйгээр, “цөөхүүлээ” буй юм шиг сэмхэн тэнүүчилж чаддаг байна.
Харх ийм адтай, ажилд махруу, төрөлхийн нүүдэлч зантай боловч хүмүүс “харх” гэж дуудуулсныгаа доромжлол мэт авч үздэг. Хамгийн сонирхолтой нь, Өмнөд Солонгост ажиллаж амьдардаг монголчууд маань, бусдыг “төлгүүд, халтрууд” гэж гоочлохдоо гаргууд атлаа өөрсдийг нь “харх” гэж нэрлэдгийг тэр бүр мэддэггүй. Хүний нутагт адилхан л толгой хоргодож амьдардаг, Ази тивийн зүүн өмнөд нутгийнхан өөр хоорондоо “Хархтай үйлдвэрт л оччихгүй юм сан” гэж ярьдаг гэсэн.
Өглөөхөн танилцаад өдөржин цуг ажиллахдаа Монголын уудам нутгийн алс баруун хязгаараас, бүр Алтайн уулсын гүнээс түм түжигнэсэн Сөүл хотод гурван жилийн өмнө ирсэн гэдгийг нь мэдэж авсан, ааш зан, аялга хэл нь ч хотжиж эвдрээгүй, яг л унаган хөдөөх шинжээрээ буй, өдгөө 30 настай нэгэн монгол залуугийн хамтаар харанхуй өтгөрөхөөс урьтан Сөүл орчих санаатай дагуул хот Ансанаас ажлаа дуусмагц хөдөллөө. Өмнөд Солонгос томоохон хот суурин бүрийг хэрж холбосон хурдны замын өргөн сүлжээтэй бөгөөд уул толгод тааралдвал нүхлээд урт хонгил ухчихдаг, ангал хавцал тааралдвал тэгнээд урт гүүр тавьчихдаг болохыг тэдгээр хурдны замаар давхих болгондоо сониучирхан ажигладаг байв. Ер нь Солонгосын хойг толгодын орон л доо. Хэдэн арван км-ийн урттай хонгил, нүсэр том гүүр холын замд олон тааралддаг сан. Бид хоёр ч бас энэ орой хонгилтой, гүүртэй хурдны замаар давхилаа.
Ансан бол Сөүлтэй хил залгаа орших, өмнө зүгийн жижигхэн хот. Энд монголчууд бага суурьшдаг боловч өнөөдөр цуг ажилласан залуу эндхийн нэгэн барилгын бригадад хоёр жил хэртээ ажиллаж байгаад нэг жилийн өмнө ажлаасаа гарчээ. Гэхдээ хуучин эзэн нь түүнийг үе үе дууддаг бөгөөд ажилдаа гаршсан болохоор нь арбайт буюу өдрийн ажил хийлгэдэг гэнэ. Өдөр өдөртөө цалингаа авчихдаг гээд арбайтын давуу тал их боловч өдөр бүр өөр газар ажиллах шаардлага гардаг, заримдаа ажил олдохгүй гээд сул тал цөөнгүй. Жишээ нь өнөөдрийн арбайт нэг хүний 100 мянган вонын цалинтай, биед амар ажил (Энэ нь 2016 оны есдүгээр сарын ханшаар 200 мянган төгрөгтэй тэнцэнэ). Гэвч Сөүлд биш, бас нэг л өдрийн ажил байгаа гэсэн тул орой гэртээ харих гэж багагүй хугацаа зарцуулахаас гадна замдаа маргаашийнхаа ажлыг олох ёстой болно гэсэн үг.
Сөүлд барилгын ажил байгалийн гэрэлтэй уралдан эхэлдэг тул бид 5 өнгөрөөж босоод 6 цагийн алдад түүний гэрийн ойролцоох метроны буудал дээр уулзан, унаж ирсэн портероор нь Ансанд яг 7 цаг гэхэд ирсэн. Таван давхар орон сууцны барилгын хаяан дахь дотор нь борооноос хоргодох асар майхан босгосон, басхүү хаалга цонхтой авсаархан чингэлэг хоймортоо байршуулсан төмөр хашаанд өдөржин ажиллав. Уг нь өнөөдрийн ажил инээд хүрэм амархан. Гипсэн хавтан шиг нимгэн, далбагар хөөсөнцрийг өнхрүүшээр цавуудаад нэг талд нь яг тийм хэмжээтэй зузаан цаас наана. Хөөсөнцөр нь ягаан, цавуу нь хөх, цаас нь хүрэн өнгөтэй учраас барилгын тоос шороотой ажил хийж байна гэж ер бодогдоогүй. Нэг өдөрт 300 ширхэгийг наах ёстой гэв. Цавуугаа жигд бөгөөд хурдан түрхэх, цаасаа тэгш бөгөөд зөв наахад л жаахан эв дүй шаардахаас биш, бусдаар бол бүр олныг ч наах боломжтой санагдсан. Гэхдээ тэгж мундагаа харуулсангүй. Солонгост удаан жил болсон монголчуудын дунд нэгэн бичигдээгүй дүрэм байдаг. Монголчууд анх ажил олохын тулд, арайхийж олсон ажлаа авч үлдэхийн тулд солонгос хүний хийж чадах норм хэмжээг давуулан эвдэж, илүү ихийг хийж чадна гэдгээ нотлон харуулдаг байжээ. Тиймдээ ч эдүгээ ажил мэргэжлийн олон салбарт монгол хүний хурдан гавшгай, бүтээлч, эв дүйтэй чанарыг өндрөөр үнэлдэг болсон төдийгүй ажлын “норм хэмжээ”-г нь хүртэл өөрчилж, өндөр түвшинд аваачжээ. Магадгүй өмнө нь солонгос хүн 250, дараа нь монгол хүн 300-г наадаг болсон өнөөдрийн ажлыг ямар ч амсхийх завдалгүй мэрийсээр 350 хүргэж болох л байсан. Гэвч тэгээгүй ээ. Надад хэрхэн цавуудах, наахыг заасан өнөөх залуу маань “Хоёулаа өнөөдөр л ганцхан ажиллана. Хойшид энэ ажлыг үргэлж хийх монголчуудаа бодох хэрэгтэй шүү дээ” гэж билээ. Өмнө нь түүний ажиллаж асан, энэхүү бригадад нь одоо хоёр ч монгол залуу ажилладаг гэнэ.
Үдийн хэрд хашаан дундуур нэг цоохор муур явж өнгөрснийг эс тооцвол өөр хэн ч үүгээр ирсэнгүй. Бид хоёр ээлжит 50-ийгаа нааж дуусгачихаад амсхийх зуураа мөнөөх чингэлгэн байшингаас лаазтай, хүйтэн кола авчирж уунгаа эзэнгүй хашаан дотор элдвийг ярилцан суудаг байлаа. Тэр нутгаа ярина. Бас Алтайн урианхай гэдгээ хэлсэн. Булган голын эхээр нутагладаг гэдгээ ч ярьсан. Эхнэр, охин хоёр нь энд бий гэсэн. Надаас насаар ах тул би түүнийг “Та” гэж хүндэтгэн харьцдаг байв. Мөн би түүний дугаарыг утсан дээрээ “Урианхай ах” гэсэн нэрээр хадгалчихсан юм даг. Урианхай бол миний хүндэлж явдаг зохиолчийн нэр, бас Алтайн урианхайчуудын нутаг болох Ховдын Дуут суманд очиж үзсэн болохоор ингэж нэрлэх нь надад дотно санагдсан хэрэг.
Тэрээр “Ах нь аялгатай ярьж байна уу?” гэх мэт сонин зүйлс гэнэт асууна. Би тийм ч гэлгүй, үгүй ч гэлгүй “Та аялгатай ярьж байгаагаараа бахархах хэрэгтэй шүү дээ” гэж хэлтэл “Хннн, харин ч засмаар байхад даа...” гэж билээ. Сүүлийн үед тэрээр Монгол руу ачаа бараа тээвэрлэдэг каргоны бизнес эрхлэх болжээ. Өглөөний унаж ирсэн портероор орой үдэш болсон ч хамаагүй гэрийнх нь хаягаар очиж Монгол руу ачуулах гэсэн ачаа бараа, эд хогшлыг авдаг байна. Ажил жигдэрч, олонд танигдтал каргоны бизнес унац муутай байдаг. Чингэлэг дүүрэх гэсээр байтал хугацаа алдаж, улмаар түрүүнд ачаагаа өгсөн хүмүүс бухимдаж эхэлдэг байна. Тийм ч учраас эл ажлынхаа хажуугаар ганц хоёр өдөр арбайт хийхээс өөр аргагүй болдог гэнэ. Аргагүй шүү дээ, Сөүл өртөг өндөртэй хот юм чинь.
Ийнхүү бид 4 цагийн алдад бүх ажлаа дуусгачихсан бөгөөд эзнийг 6 цаг хүртэл хүлээж байгаад цалингаа авмагцаа Сөүл рүү гараад давхичихлаа. Үнэндээ өнөөдрийн нааж бэлдсэн хөөсөнцрүүдийг чухам юунд ашигладаг тухай, эзэн өдрийн турш юу хийгээд ирээгүй тухай надад ямар ч төсөөлөл байсангүй. Урианхай ахын хэлснээр бол, хөөсөнцрүүдийг дахиад цавуудаж гипсэн хавтангийн нэг талд наадаг ажээ.
Цаг гаруй явах замын уртад би хэсэгхэн дугхийчихжээ. Гэнэт сэртэл Сөүл рүү нэвтэрдэг өргөн зам машинаар хахчихсан, таг түгжрээтэй харагдав. Машинууд зугуухан урагшлах ажээ. Урианхай ах жолоо барих зуураа зогсоо зайгүй утсаар ярьж явлаа. Эхнэртэйгээ, охин дүүтэйгээ, дотнын найзтайгаа, ажлын танилтайгаа, бас орой ачааг нь очиж авахаар тохиролцсон нэг монгол бүсгүйтэй гээд олон хүнтэй ярьсан. Мөн надад ажил олоод өгчих санаатай танилууд руугаа зөндөө залгасан. Гэвч хамгийн сонирхолтой нь өнөөх хэд нь “Би ч гэсэн маргаашийн ажлаа олоогүй л байна” гэдэг байв. Нээрээ л энэ өдрийн маргааш Сөүл даяар ажил ховор байсан юм даг. Уг нь энэ тийм ч гайхмаар зүйл биш л дээ. Ажил хайгаад ч олддоггүй ийм өдрүүд Сөүлд олон тохиодог. Гэхдээ миний хувьд маргааш ажил ер олдохгүй байгаад биш, өглөөхөн танилцсан энэ ах намайг яг л төрсөн дүү шигээ санан, Монголоос ирээд удаагүй байгаа юм чинь маргаашийнх нь ажлыг олоод өгчихөд юу нь буруу байх билээ гэсэн шиг, туйлын тусархаг, үнэнч сэтгэлээр хандсанд нь мэл гайхсан юм даг. Өдрийн турш би л түүнийг хэрэгтэй хэрэггүй асуултаар хоргоож чангаасан болохоос биш, тэр надаас онцын зүйл юу ч асуугаагүй атлаа намайг эртнээс мэддэг нэгэн шиг эелдэг дотно харьцсан нь ер бусын сэтгэл татам, сайхан санагдсан. Тэр намайг гэрийн минь ойролцоох метроны буудал дээр буулгахдаа “Ах нь ажил гарвал заавал ярина аа” гэж хэлээд явж билээ. Тэр над руу дахиж залгахгүй байсан ч би лав түүнд хэзээ ч гомдохооргүй байсан юм. Ингэхэд юундаа ч гомдох билээ дээ.
Ер нь Сөүлд ажил олох амархан. Учир нь дэлхийн аль ч хоттой харьцуулшгүйгээр, монголчуудын хамгийн нарийн зохион байгуулалттай, өргөн сүлжээ зөвхөн Сөүлд л бий. Хархнуудын хамгийн том оромж гэсэн үг. 2016 оны 8-р сарын байдлаар Өмнөд Солонгост гадаадын 2 сая иргэн удаан болон түр хугацаагаар оршин сууж байгаагаас 33 мянга нь Монгол Улсын иргэд хэмээн БНСУ-ын Гадаадын иргэн, харьяатын газраас мэдээлжээ. Үүнээс 6,940 нь хууль ёсоор ажиллаж буй хөдөлмөрийн гэрээний ажилчид, 5,553 нь оюутан залуус, 1751 нь солонгос хүнтэй гэрлэсэн монгол иргэд, 12,414 нь яг над шиг түр хугацаагаар оршин суугч буюу аяллын визээр орж ирсэн хүмүүс гэнэ. Харин үлдсэн 7 мянган орчим хүн бол хууль бусаар оршин суугчид буюу харынхан юм. Эд бүгд өөр өөрийн онцлогтой. Тухайлбал, гэрээний ажилчид бол хархнуудын ертөнцийн хамгийн том халхавч. Тэд тогтвор суурьшилтай ажилладаг, солонгос залуусын тоож хийхээ больсон уйтгартай үйлдвэрийн ажлыг багахан цалингаар торох юмгүй хийчихдэг болохоор Солонгосын засгийн газарт эерэг сэтгэгдэл төрүүлдэг, долоо хоногийн сүүлээрх амралтын өдрүүдээр дуртай монгол хоолоо зорьж иддэг учраас Сөүлийн өнцөг булан бүр дэх монгол хоолны газруудыг сэмхэн тэтгэдэг, сар бүр эх нутаг руугаа тогтмол мөнгө илгээдэг учраас мөнгө гуйвуулагчдад, цаашлаад ар гэрийнхэндээ, адаглаад улс орондоо ашиг тус авчирдаг.
Харин оюутнуудын ихэнх нь сурахын хажуугаар хөдөлмөрлөдөг. Тэдний хамгийн гол давуу тал бол хэл, виз. Хэдий гэрээний ажилчид хууль ёсны визтэй ч ажлаасаа гарвал дараагийн үйлдвэрээ хурдан олох ёстой, үйлдвэр нь Өмнөд Солонгосын хаана ч байрлаж болох тул эрх дураараа зорчиж хэсүүчлэх цаг хомс, амралтын өдрийн нэг хоёрхон өдөр л чөлөөтэй ноогддог гээд олон сул талтай. Харин оюутнууд бол Сөүлийг хэрэн хэсэгчид юм. Тэд хархны ертөнцөд нүд чих нь болдог. Дэлгүүр хоршоо, гуанз ресторан, эмнэлэг сургууль, үзвэр үйлчилгээний тухай тэд л хамгийн сайн мэддэг. Хэл ус сайтай оюутнууд хичээлийнхээ хажуугаар хэлмэрчилж мөнгө олох нь ч бий.
Солонгос хүнтэй гэр бүл бологсдын хувьд зарим нь монголчуудын хар бор амьдралаас үүрд холддог бол зарим нэг нь “далдуур тэтгэгч” болж хувирдаг. Сөүлд очоод миний хамгийн түрүүнд хийж үзсэн арбайт бол 12 давхар өндөртэй тохилог зочид буудлын хүлээлгийн өрөөг гуравдугаар давхраас нэгдүгээр давхар руу нүүлгэх ажил байсан юм. Тэндхийн өрөө цэвэрлэгээний ажлыг дан монгол охид хийдэг байв. Хамгийн сонирхолтой нь, тэрхүү зочид буудлын эзэн монгол эхнэртэй гэсэн. Тийм ч учраас, монголчуудад элэгтэй төдийгүй үйлчилгээний ажилдаа дан монгол бүсгүйчүүдийг ажиллуулдаг юм билээ.
Харынхан бол хархнуудын амьдралд хамгийн чухал үүрэгтэй улс. Өмнөд Солонгосыг хэрсэн өргөн сүлжээг тэд л малтаж бий болгосон. Төсөөлж ч үл хүчрэх, төрөл бүрийн ажил мэргэжлийн салбар луу тэд шургалан нэвтрээд тэндээ удаанаар бүгэхдээ зөвхөн монгол хүн л тэр ажлыг нь “төгс сайн” гүйцэтгэж чадна гэсэн ойлголтыг эргэн тойрондоо мэдрүүлж чаджээ. Тэд бол хархнуудын ертөнцийн “уран барилгачид” юм. Яг над шиг хэл мэдэхгүй, ажилд дөргүй “жулдрай”-нууд Сөүлд газардсан өдрөөсөө л ажлын зах зухаас атгачихдаг нь тэдний ач гавьяа билээ.
Харин “гурван сарынхан” бол нүүдлийн шувуу шиг ирээд л буцдаг улс. Тэд хархнуудын ертөнцийг шинэ сэргэг зүйлээр дүүргэдэг. Монголоос Сөүл рүү чиглэсэн утсан мах, лаазалсан загас, лонх архи, ааруул бяслагийг тэд л зөөдөг. Эргээд Сөүлээс Монгол руу нисэхдээ барагтаа л бол хоосон буцахгүй, боодолтой мөнгө, ууттай чихэр зэргийг цүнхлэн Монголд очмогцоо яг л “шууданч”-ийн үүргийг гүйцэтгэдэг. Тэд бас Монголоо санасан хүмүүсийн сэтгэлийн хоосролыг жавар тачигнасан өвлийн хүйтэн агаараар, аль эсвэл тал нутгийн сэвэлзүүр зөөлөн салхиар дүүргэдэг. Тэд “дууч шувууд” шиг сураг ажиг дуулгадаг. Тэртээ хол нутагт нь ахуй амьдрал хэрхэн өрнөж буйг сонирхуулдаг. Тэгээд энэ бүхнийх нь төлөөсөнд тэднийг дэргэдээ авч ажиллуулаад халаасанд нь хэдэн вонтой эх нутаг руу нь үдэж өгдөг. Солонгос хүмүүс солонгосоор нэг ч үг мэдэхгүй монгол хүнтэй гар хөлний дохиогоор ойлголцон, ер дургүйцсэн шинжгүй ажиллаж болоод байдаг нь нөгөө л ажлаа сайн мэддэг цөөн хэдэн монголчуудын нөмөр нөөлөг юм шүү дээ. Би нэг удаа сайтар зааж өгсөн хаягийн дагуу хэдэн солонгос хүн дээр очиж ажиллаж билээ. Ажилд зуучилж өгсөн залуу “Хэл ус мэдэхгүй нь хамаагүй ээ. Зүгээр яваад л оч. Надад сайн ханддаг солонгосчууд байгаа юм” гэж зааварчилсных нь дагуу яваад очтол нээрээ л ямар нэгэн үл ойлголцолгүйгээр тэр өдрийг өнгөрөөчихсөн юм даг. Өөр ямар ч оронд ийм зүйл тохиохгүй гэдэгт би хувьдаа итгэлтэй байна.
Сөүлд ирж буй хүмүүс бүгд л шахуу заавал “хэн нэгэн”-ийг зорьж ирдэг. Монгол өрх айл бүр Сөүлд хамаатантай байдаг гэсэн үг үнэхээр ортой байх шүү. “Тэрний хүү, тэрний дүү, тэрний найз” гэх ойр дотно гэдгээ нотолсон, хэлэхэд ч орооцолдмоор уялдаа холбоо нүүдэлчдийн ааль зан сайтай, айл хотлынхондоо элгэмсэг ханддаг уугуул зан чанар өнөө ч арилж үгүй болоогүй гэдгийг баталж нотлох мэт санагддаг сан. Мэдээж аяллын визээр ирэгсдийн дотор хар ажилд нухлагдах ямар ч бодолгүй, бийлэгжүү, ажлаар яваа, эсвэл эмнэлэгт үзүүлж буй иргэд ч бий. Гэхдээ ихэнх нь хар ажил хийхээс сийхгүй гэдгийг ажилд гарах бүртээ мэдэрдэг байлаа. Би нэг удаа Инчоны боомтын ойролцоо чингэлэг буулгадаг нэгэн ажлыг гурван өдөр хэртээ хийсэн юм. Өдөр бүр 5-10 хүн хэрэгтэй болсон тул нэгнийгээ огт танихгүй, шижигнэсэн сайхан залуус өглөө бүр цуглардаг байв. Тэдний дунд янз бүрийн улс байсан. Шөнийн нислэгээр Инчоны онгоцны буудал дээр буучхаад, сандал дээр хоёрхон цаг унтсан болоод л, шууд ийш ажиллахаар ирсэн сэргэлэн залуу хүртэл бидний дунд байсан. Тэр залуу Ховдын Булган сумын торгууд гэж өөрийгөө танилцуулсан учраас түүний дугаарыг гар утсан дээрээ “Торгууд” хэмээн хадгалчихаж билээ. Өдөр бүр олон хүнтэй танилцаад ажил хийж буй үед үй олон нэрний дунд төөрөлдөхгүйн тулд ийм нэг шинэ арга өөртөө нээсэн юм. “Маргааш төрсөн дүү минь Монголоос ирж байгаа” гэж ярьж байсан залуухан эр нээрээ л маргааш нь дүүгээ дагуулаад ирсэн бөгөөд өмнөх залуу шиг шөнийн нислэгээр Сөүлд газардсан өнөөх дүү нь анхны өдрөөсөө л ажилд нухлагдаж эхэлсэн. Гэхдээ энэ дундаас бүх л өдөржин цугтаа ажиллахдаа өөрийнхөө тухай илэн далангүй, үнэн сэтгэлээсээ ярьсан нэг ах санаанд тод үлджээ. Америкаар хэрэн хэсэж, Канадад суралцаж төгссөн, англиар гойд цэвэрхэн ярьдаг тэр ах намайг 23-р сургуулийн англи хэлний ангийг төгссөн гэдгийг мэдмэгцээ “Хөөх чи англиар ярьдаг юм уу? Чамайг англиар ярьдаг гэж огт бодсонгүй” хэмээн амсхийх чөлөөгүй, англиар дуржигнууллаа. Би түүнтэй англиар яриагүй ээ. TOEFL-ийн оноог тултал нь гүйцээж чадсан, АСЕМ-ийн үеэр синхрон орчуулга үйлдсэн, алхам тутамдаа “Thank you, sir” хэмээн ажлын солонгосчуудтай харилцах түүнд миний англи хэл бүдүүлэг санагдах байсан нь баараггүй. Нар хурцаар ээн, халуу шатам байсан тэр өдөр 10 тн-ын чингэлэг дүүрэн, лаазалсан хөлдүү загасыг нэг бүрчлэн гараар зөөж хамтдаа буулгасан. Замын-Үүдийн боомт дээр пурхийсэн тоосонцор дунд 50 кг-ийн шуудайтай цементийг ачигч эрчүүд нуруундаа мөрлөн чингэлэг рүү ачдаг даа. Үнэндээ энэ бол шуудайтай цемент нь хөлдүү загас болохоос биш, яг л тийм “ачигч”-ийн ажил юм. Ийм мундаг боловсролтой байж яагаад ийм борог ажилд биеэ зориулж байгаа юм бэ гэж уншигч та гайхаж магадгүй. Би бол гайхаагүй ээ. Сөүл өртөг өндөртэй хот шүү дээ, ойр зуурын мөнгө хэрэг болоо л байлгүй. Хэтэвчээ дэлгээд хэдхэн задгай дэвсгэртээ харуулсан тэр ах маргааш нь солонгосчуудтай Чежү арал явж амарна гэсэн. Эр хүн туг ч барина, тугал ч хариулна гэдэг дээ.
Үйлдвэрийн ажлыг эс тооцвол, монголчууд маань айл нүүлгэлт, нураалт, барилга, тайз, майхан, чулуу, зочид буудлын өрөө цэвэрлэгээний ажилд гаршжээ. Иса буюу айл нүүлгэлт бол монгол эрчүүдийн хувьд хамгийн өргөн тархсан ажил. Бас манайхан нураалтын ажлыг их хийдэг. Солонгост албан газар, үйлчилгээний газрууд түрээсийн байраа эзэнд нь хүлээлгэж өгөхдөө шал, тааз, хананы тохижилтоо бүгдийг нурааж, анхны хэв маягт нь үлдээх үүрэгтэй байдаг. Энэ ажилд монгол эрчүүд л гарамгай. Солонгос хүмүүсийн 2 өдөр нураах ажлыг монголчууд нэг өдөрт л багтаадаг гэсэн итгэмээргүй яриануудыг олон удаа сонссон. Гартаа дэгээ төмөр барьсан, бяр тэнхээтэй эрчүүд урт дүүжин таазыг нэг угзраад л унагааж байгааг нүдээрээ харсан хүний хувьд монгол эрчүүдийн тухай иймэрхүү яриануудад би лав шууд итгэдэг. Ер нь энэ олон ажил дундаас тайзны ажлыг л би хийж үзээгүй. Гэхдээ нэг орой Хан мөрний эргээр алхан гэр лүүгээ харьж явтал хүмүүсийн амарч зугаалдаг газар босгосон нүсэр том тайзыг хурдан шалмаг хөдөлгөөнтэй хэсэг залуус буулгаж байхыг харсан юм. Дэргэдүүр нь сонжиж өнгөрөхдөө, тайзны угсардаг төмрийг гинжин урвал мэт нэг нэгэн рүүгээ тун эвлэгхэн дамжуулж байгааг хараад монголчуудын хийдэг тайзны ажил нь энэ юм байх даа гэж бодож явтал нээрээ л дан монгол залуус ажиллаж байгаа харагдлаа. Бүр нэг нь монгол хүн гэдгийг минь таниад тэртээ дээрээс ширтээд л байсан.
Ер нь ажил бүр саар болон сайн талуудтай. Жишээ нь, пургисан тоосон дунд ажилладаг нь нураалтын ажлын саар тал. Харин сайн тал нь гэвэл айл нүүлгэж буй үед мэдэрдэг, ямар нэгэн зүйлийг эвдэлчих вий гэсэн айдас хэзээ ч төрөхгүй. Гол ажил нь нураах л юм чинь, өөрийгөө гэмтээж нураачихгүй л бол санаа зовох юмгүй нураагаад байхад л болно. Тэгвэл чулууны ажил цалин өндөртэй боловч хэдэн арван кг-ийн хүнд чулууг өдөржин зөөж, зүсэж, нааж тогтоодгоороо бэрхшээж халширмаар хүнд ажилд тооцогддог. Харин зочид буудлын цэвэрлэгээний ажил бол монгол эмэгтэйчүүдийн “тугаа хатгасан” салбар. Буудлын ажил мөнгөнд хэмнэлттэй гэх сайн талтай боловч бүхий л өдрүүд нь зочид буудалдаа өнгөрдөг гэх сул талтай.
Эцэст нь майхны ажлын талаар хэдэн үг хэлье. Учир нь Сөүлд байх хугацаандаа хамгийн урт хугацаанд ажиллаад хамгийн их цалин авсан ажил бол энэ юм. Би гэрээсээ өдрийн 4 цагийн үед гараад маргааш оройныхоо 11 цагийн алдад харьсан. Явдал суудалтайгаа 30 орчим цаг болсон гэсэн үг. Бороо шивэрсэн бүүдгэр орой Сөүлээс зайтай орших, эл хульхан гольфын талбай дээр шөнөжин майхан буулгасан бөгөөд үүр хаяарах дөхмөгц нэвт норсон хувцастайгаа шууд Сөүл рүү давхиж, эзний агуулахаас баахан майхан ачаад, Сөүлийн хаа нэгтээх дунд сургуулийн төгсөгчдийн уулзалтан дээр очиж асар майхныг нь барьж босгосон. Дараа нь өдөрлөг дуусахыг өдөржин хүлээсэн бөгөөд орой болсон хойно сүүлчийн хүмүүс явж дуусахтай зэрэгцэн өнөөх майхнуудаа хураагаад агуулахдаа аваачиж тавьсан. Орой нь гэртээ хариад бүх хувцсаа тайлтал надаас чийгний эхүүн үнэр нэвт ханхалж байлаа. 30 цаг ажиллаад 230 мянган воны цалин авсан. Энэ нь тэр үеийн ханшаар бол 460 мянган төгрөг бөгөөд хамгийн сонирхолтой нь, Монголд сэтгүүлчийн ажил хийж байхдаа яг ийм хэмжээний мөнгө гар дээрээ авдаг байв. Бас л сонин давхцал шүү. Тэр өдөр Ирландад дөрвөн жил хараар амьдарсан, миний үеийн монгол залуутай цуг ажилласан юм. Түүнээс би “Irish pub” гэж яг юуг хэлээд байгааг, бас ирландчууд яагаад ирландаараа ярьдаггүй болохыг асуусан. Тэрээр асуусан бүхэнд минь уриалгахан хариулдаг байлаа. Тэр бас тэнгис нь давалгаатай, хүн зон нь найрсаг гэж хэлсэн. Би хариуд нь Нью-Йоркод суурьшихаар нутгаа орхисон ирланд эмэгтэйн тухай өгүүлдэг "Брүүклин" гэх киноны тухай ярьсан. Тэр бас түргэн хоолны газарт ажилладаг байснаа дурссан. Бид бороо орж байхад, үүр цайж байхад, үүлс замхран сарниж байхад ч ярилцсан.
Сөүлд таньдаг нэгнээсээ ажил сураглах нь түгээмэл зүйл боловч энэ мэт сонин содон ажлыг зараар олж хийдэг. Mglclub.com гэх хаягтай цахим хуудас болон олон нийтийн сүлжээгээр бүхий л зар “нисэх” мэт тархдаг. Солонгосчуудын монголчуудад дуртай, үгэндээ хүрдэггүй ч олон дахин уучлаад байдгийн учир шалтгаан энэ ч байж мэднэ. Хархнуудын ертөнцөд мэдээлэл маш хурдан тардаг. Аварга том үйлдвэрийг 50 хүн нүүлгэх боллоо гээд солонгос эзэн нь өөрийн монгол ажилчиндаа хэллээ гэж бодоход маргааш нь яг л 50 шижигнэсэн залуу гозойгоод зогсож байх нь тэр ээ. Энэ чадварыг нь солонгосчууд үнэхээр биширдэг. Тийм учраас л монголчуудыг хэл ус мэдэхгүй байсан ч ер цааргалалгүй, ажиллуулаад байдаг байх. Мэдээж тэрхүү 50 хүний дунд над шиг гурван сарынхан ч бий, оюутнууд ч бий, ер нь янз бүрийн хүмүүс бий. Гэхдээ монголчууд маань амлалтандаа хүрдэггүй муухай зантай. Орой нь ажилд заавал гарна гэчхээд өглөө нь ор сураггүй алга болчихдог тул ажил зуучлагчид “тийм метроны буудлын тэддүгээр гарцан дээр тэдэн цагаас” гэсэн богинохон зааварчилгаагаа “Яг шүү, заавал очно шүү, хэлсэндээ байгаарай” гэх мэт үгээр төгсгөдөг. Мэдээж ажил таслалтын гол шалтгаан бол үүр цайтал үргэлжилдэг наргиан цэнгэл юм.
Сөүлд ирсэн монгол хүн бүр “Монгол таун” гэх газраар заавал орж үздэг. Энэ газрын этгээд сонин нэрийг анх сонссон хүмүүс дэлхийн томоохон хот бүрт байдаг “Хятад хороолол” шиг санан “монголчуудын орогнож эзэлсэн бүх л бүтэн өргөн чөлөө Сөүлд байдаг юм байна” гэж төсөөлдөг боловч Монгол таун гэдэг нь 10 давхар бүхий нэгхэн гозгор барилга гэдгийг мэддэггүй. Монгол таун бол хархнуудын хувьд хамгийн зартай газар. Энд манайхан цуйван, бууз, банштай шөл гэх мэт монгол хоолыг эх нутагтаа очоод "ээжийнхээ гарын хоол"-ыг идэж буй мэт хөлсөө гартал зооглодог. Бас Монгол таунд үсчин, гар утасны үйлчилгээ, хүнсний мухлаг, хүүхдийн хувцасны дэлгүүр, карго, онгоцны тийз авдаг газар, гоо сайхны салон гээд олон үйлчилгээ бий. Үүдээр нь яван ороход л хана туурган дээр нь монголоор бичсэн сонин содон зарууд дурайж харагддаг сан. Эндхийн үйлчлэгч, үсчин, зөөгч, бэлтгэгч, худалдагч гээд үйлчилгээний бүх ажилчин монгол. Ядаж л захиалсан хоолны минь давс бага байвал “Давс өгөхгүй юу” гэдэг үгээ монголоор хэлж болно гэсэн үг. Би Сөүлд хоёр сар болохдоо эндхийн монгол үсчнээр үсээ хусуулж, монгол хоолны газарт гуляш, хуушуур авч идсэн. Тэгээд болоогүй ээ, зэргэлдээх гар утасны газраас Монгол руу ярьдаг карт авдаг байв. Тийшээ орох болгонд нас дээр гарсан эмээ лангууны ард инээмсэглэн зогсож байдаг сан. Яагаад ч юм, эмээг харах бүртээ эх нутагтаа оччихсон юм шиг, нэг л тийм сайхан мэдрэмж төрдөг байлаа.
Би Монгол таунд очих бүртээ гадаа нь, модны сүүдэрт удаан сууна. Хүмүүсийг их ажиглана аа. Тэгж суухдаа монгол хүнийг Сөүлийн хаана ч явсан танихад амархан юм байна гэсэн дүгнэлтэд хүрч билээ. Ер нь монголчууд нэг нэгнээ маш соргогоор таньж чаддаг. Метронд явж байгаад энэ монгол хүн байна даа гэж дөнгөж бодож эхэлтэл тэр хүн ч бас намайг аль хэдийн таньчихсан байдаг сан. Монгол хүний харц нэг л тийм өөр байдаг. Ер тогтож сууж чаддаггүй, сониуч харцтай. Бас Монголын гандуу, уйт намар шиг зэвэргэн төрхтэй. Гэхдээ би намарт хамгаас дуртай учраас энэ өнгө надад гойд дотно санагддаг юм. Үүнээс гадна монгол эрчүүдийг үсний засалтаар нь танихад амархан. Мэдээж, илүүдэл жинг энд дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Монголчууд маань нас ахих тусам жин нэмдэг бололтой. Үүнийг бичин суугаа сэтгүүлч би хүртэл хэрэндээ таарсан хэтийдсэн жинтэй гэдгээ нуух юун.
Сөүлд монголчууд олуулаа амьдардаг гэдгийг уншигч та энэ хотод нэг өдрийг өнгөрөөгөөд үзэх юм бол шууд мэдрэх болно. Дан монголчууд амьдардаг, 4 давхар орон сууцны барилга Сөүлд бий. Тэр нь “монгол апат” гэсэн нэртэй. (Солонгосчууд apartment буюу орон сууцыг “апат” гэж товчилж ярьдаг.) Би нэг өдөр зориуд зав гаргаж тэрхүү барилгыг үзэж сонирхохоор хүмүүсээс сурагласны эцэст Сөүлийн зүүн хэсэгт явж очлоо. Гэвч баахан эрээд олсонгүй. Арга барагдахдаа, ойролцоох метроны буудлын гарцан дээр зогсоод монгол хүн гарч ирэх нь үү гэж хүлээж байтал яг 19 минут өнгөрсний эцэст үүргэвч үүрсэн монгол залуу гарч ирлээ. Түүнийг нэг хараад л монгол хүн гэдгийг нь мэдсэн. Тэр ч бас намайг “анхны харцаар” таньсан байх. Харамсалтай нь, тэр залуу “монгол апат”-ын талаар дуулсан ч яг хаана байдгийг нь мэдэхгүй байв. Гэхдээ түүнийг 19 минут хүлээн байж уулзсан нь надад сонирхолтой санагдсан. Хожим би хэн нэгэнд “Сөүлд төөрч будилбал аль нэг метроны буудлын гарцан дээр 19 минут зогс. Удахгүй монгол хүн заавал гарч ирэх болно” гэж зөвлөх эрхтэй боллоо шүү дээ.
Бас нэгэн удаагийн сонирхолтой түүхээ ярья. Хоолны газарт нь хуушуур зардаг их сургууль Сөүлд байдаг тухай нэг хүнээс дууллаа. Тэр даруй очиж үзэх хүсэлд дарагдав. Ингээд нэгэн дулаахан өдөр тэрхүү хачирхам сургуулийг очиж үзэхээр зориуд цаг зав гаргав. Надад энэ сургуулийн тухай ярьж өгсөн нэгэн монгол ах метроны буудлынх нь хаягийг зааж өгөхдөө "Гарцаар гараад чигээрээ алхаад л бай, угаасаа андашгүй, өөдөөс чинь баахан монгол хүн алхаж байгаа" гэж зааварчилсан юм. Би хэлснийх нь дагуу метроны буудлын гарцаар гараад чигээрээ алхлаа. Хэд алхав уу үгүй юу хоёр монгол бүсгүйтэй тааралдав. Сураглаж буй сургуулийнхаа нэрийг хэлтэл, "Энүүхэнд байгаа" гэлээ. Ингээд цааш алхах зуураа нийт хэчнээн монгол хүнтэй тааралдах бол оо гэж сонирхон тоолж явтал их сургууль хүртэлх 300 метр орчим зайнд яг 23 монгол хүнтэй таарсан юм даг. Итгэхэд бэрх байгаа биз. Энэ тоог тэмдэглэлийн дэвтэртээ бичиж авсныг яг энэ цаг мөчид үүнийг бичих зуураа харж сууна. Хамгийн харамсалтай нь тэр өдөр би хуушуур зарж байгааг олж харж чадаагүй юм. Маргааш цайны цагаар дахиад хуушуур зарах байх даа гэж эндхийн оюутнууд хэлсэн. Ер нь монголчууд Сөүлд олуулаа гэдгийг энэ мэт олон жишээгээр нотолж болно.
Хэдий монголчууд маань олуулаа ч манайхны нэр хүнд урьд хожид байгаагүйгээр унажээ. Цөөхүүлээ гэгддэг байсан хуучин цагт “Би монгол хүн” гэдэг үг солонгос хүний чихэнд "ахан дүүс" гэдэг шиг дотно санагддаг байв. Дурын солонгос хүнд “Би монгол хүн” гэж хэлэхэд өнөөх нь хөөрөн догдолж “Бид нэг гарвалтай. Бидний хонгон дээр адилхан хөх толбо байдаг” хэмээн саймширдаг байсан нь өдгөө түүх болжээ. Хэрвээ өнөөдөр хэн нэгэн “Би монгол хүн” гэж хэлбэл солонгосчууд дуугүй, бүр ярвайж өнгөрөх вий. Учир нь, монголчуудтай холбогдсон хэрэг төвөг байнга шахуу чих дэлсдэг. Намайг Монголд ирсний дараахан гав гинжтэйгээ цагдаагийн газраас оргочихсон монгол залуугийн тухай зурагтын суваг бүр мэдээлсэн гэсэн. Сул назгай байдлыг нь улс орон даяар шүүмжилсэнд цагдаагийн газрынхан ихэд шаралхаж өнөөх залууг өндөржүүлсэн бэлэн байдалтайгаар эрж хайсан гэнэ. Хоморгонд нь олон монгол хүн өртжээ. Манайхны зарим нь арга барагдахдаа тэрхүү залууд хандан өөрөө очоод баригдсан нь дээрээ гэж зөвлөж байв. Сүүлд сураг сонсох нь ээ, тэр залуу баригдсан гэсэн.
Монгол хүнийг үүднээсээ буцаалгадаг уушийн газар Сөүлд байсан гэвэл та итгэх үү? Манайхан олон удаа тооцоогоо төлөлгүй мурьчихсан учраас тэрхүү уушны газар ийм арга хэрэглэхээс өөр аргагүй болжээ. Бас монголчуудыг оруулахаа байчихсан махны газрууд бий гэсэн. Шалтгаан нь маш энгийн, ухаан жолоогүй иддэг учраас монголчуудыг үйлчлүүлсэн үед тухайн махны газар ямар ч ашиг олдоггүй гэнэ. Мөн манайхан хулгайн хэрэгт их холбогддог. Нүүлгэж буй айлынхаа үнэтэй цэнтэй бүхнийг сорчилж аваад, ажлынхаа дундуур зугтчихсан монгол хүний тухай дуулж л байлаа. Тийм болоод ч тэр үү, Сөүлийн хаа нэгтээ монгол хүмүүс хоорондоо таарвал аль болох нэг нэгэнтэйгээ мэндлэхгүй өнгөрөөхийг хичээдэг болжээ. Уг нь бүр эрт дээр цагт бол Сөүлд хоёр монгол хүн санамсаргүй тааралдвал удаан уулзаагүй аав ээжтэйгээ учирч буй мэт догдолж, удаанаар ярилцан суудаг байв. Харин одоо бол нэгнийгээ алсаас, харцаар нь таньчихаад дэргэдүүр нь танихгүй юм шиг өнгөрдөг. Олны дунд сайн нэгэн ч бий, саар нэгэн ч бий. Нэг эвэр доргивол мянгыг доргиодог гэдэг байх аа, Сөүлд яг л ийм юм болж байна.
Сөүлийн зүүн хэсэгт, метроны буудлын хаяанд нэгэн монгол хоолны газар байдаг юм. Эднийх амттай хоолоороо алдартай гэсэн тул нэгэн орой ажил тарсныхаа дараа зориуд очиж үзэхээр боллоо. Подвалийн давхарт байрладаг, зургаахан ширээтэй тэрхүү зоогийн газарт өдөр бүр өөр хоол голчилж гардаг бөгөөд энэ өдөр гуляш, хуушуур, гэрийн боорцгоор үйлчилнэ гэсэн зар үүдээр нь ороход бичээстэй харагдсан. Тэрхэн үед гэрийн боорцог хайрдаг монгол хоолны газар Сөүлд бүү хэл, Улаанбаатарт ч ховор доо гэж бодогдсон. Хоолны газарт 30-аад насны эр сууж байлаа. Намайг хармагцаа “Ажлаасаа бууж байгаа юм уу” гэж яриа өдсөн. Би “Тийм ээ” л гэв. Тэр эр шөнийн цагаар тэгпэ-ний ажил хийдэг гэж өөрийгөө танилцуулав. Ер нь Солонгос дахь монголчууд шөнөөр ажиллахыг “ягаарах” гэдэг. Энэ нь "ягаан" гэсэн монгол үгтэй огт холбоогүй бөгөөд солонгосоор шөнө гэдгийг "ягаан" гэдэг учраас "ягаарах" гэдэг эрлийз үг үүссэн хэрэг. Гэхдээ ягаан гэрэл туссан шилэн хоргонуудад залуухан охид зогсоод биеэ үнэлдэг шөнийн гудамжийг манайхан “Ягааны гудамж” гэж нэрлэдэг нь монгол хэлний ягаан гэсэн өнгө, солонгос хэлний шөнө буюу ягаан гэсэн үгийг хамтад нь нэг дор багтаачихсан, тун ч догь нэршил болсон юм шиг санагдсан шүү. Би өнөөх эрээс “Хэдэн өдөр дараалан ягаарч байна даа” гэж асуутал “3 жил” гэж хариуллаа. Эхлээд надаар тоглоод байна даа гэж бодсон ч нээрээ гурван жилийн турш ягаарч байгаа гэдэг нь үнэн болов. Нүд нь час улайчихсан, яриа нь ч эв дүйгүй байсан тул түүнийг эхэндээ шөнөөр ажиллаад ядраа юм байлгүй дээ гэж бодсон. Ер нь Солонгост тэгпэ-ний үйлчилгээ маш өргөн дэлгэрсэн. Энэ нь нэг үгээр, хүргэлтийн үйлчилгээ гэсэн үг юм. Ийн байж байтал оюутнууд бололтой 20 гаруйхан насны залуус гаднаас орж ирлээ. Бүгд өнөө орой тэгпэнд гарна гэв. Айл нүүлгэдэг залуус амсхийх л юм бол айл нүүлгэлтийнхээ талаар ярьдаг шиг тэд ч бас урьд шөнийнхөө тэгпэ-ний тухай яриад л байсан. Би тэгпэнд гарч байгаагүй учраас тэдний яриаг сайн ойлгосонгүй. Тэднийг монгол хоолоо идэх зуур би ч бас хоол захиалж идлээ. Гуляш, мантуу, сүүтэй цай захиалав. Сүүтэй цай нь хийцтэй, тун ч сайхан амттай санагдсан. Харин мантуу нь уу, дутуу болгочихсон уу, бүү мэд, чулуу шиг л хатуу байж билээ. Мэдээж гуляш нь яриангүй сайхан амттай байсан. Айлаас эрэхээр авдраа уудал гэгчээр ийш орж ирснийх нэг том олзтой гарлаа. Нөгөө хайгаад байсан “Монгол апат”-ынхаа сургийг тэгпэ-чин эрээс мэдэж авав. Бас хаана байдгийг нь багцаагаар заалгуулж авлаа. Ингээд тэр эрд баяртай гэж хэлчхээд “Монгол апат”-ын эрэлд гаран үдшийн, үл таних гудмаар алхав.
Тэгпэ-чин эрийн чиглүүлсний дагуу гудамж уруудан алхсаар голын эрэг дагуу байршсан гэрэл муутай, бүүдгэр хороололд дөхөж ирлээ. Ойр хавь нэг л эл хуль шүү. “Монгол апат”-ын бичмэл хаягийг тэгпэ-чин эрээс мэдэж аваад гар утсан дээрээ тэмдэглэчихсэн тул ойролцоох байшин бүрийн хаягийг тулгаж явсаар, цаг орой болсныг анзаарсангүй. Тэгээд бараг л харьдаг ч юм уу даа гэж бодож байтал буцах замд дөрвөн давхар шаргал байшин тааралдсан нь яг мөн бололтой. Орцны үүдээр шагайвал доторх нь хав харанхуй. Дотогш ороод шатаар өгслөө. Орцонд хэн ч алга. Гар утасны чийдэнгээ асаан харанхуй орцны хана туургыг сонжтол ханан дээр нь монголоор сараачсан харагдлаа. Тэгмэгц нь энэ байр “Монгол апат” мөн ч бай, биш ч бай, энд ямар нэгэн монгол хүн амьдардаг нь баараггүй гэж тааварлав. Ямар ч л байсан, орцны үүдэн дээр зогсоод хүн гарч орохыг хүлээе гэж шийдлээ. Тэгтэл арваад минутын дараа өндөр нуруутай, хижээлдүү эр тамхилахаар гарч ирэв. Харваас монгол хүн. Би түүнтэй мэндлээд “Энэ Монгол апат гэдэг нь мөн үү?” гэж асуулаа. Өнөөх эр “Харин хүмүүс л тэгж нэрлээд байдаг юм” гэж хариулмагцаа хэрэг зоригийг минь сонирхов. Би түүнд сэтгүүлч гэдгээ хэлээгүй ээ. Хэлсэн ч итгэхгүй байсан биз. Хэн л хар шөнөөр ийм эл хульхан газар ирчихээд монголчуудын амьдардаг түрээсийн сууцыг сурвалжилна гэдэгт итгэх вэ дээ. Харин түүнд түрээсний байр хайж байгаа гэж худал хэллээ. Тэгмэгц өнөөх ахын байр байдал хувьсан өөрчлөгдөж, эзэн нь гэж нэг солонгос өвгөн байдаг тухай ярив. "Монгол апат"-ад нээрээ л дан монголчууд амьдардаг гэнэ. Ихэнх суугчид нь Солонгост богино хугацаагаар ирэгсэд аж. Нийтийн жорлонтой боловч барьцаа мөнгө төлдөггүй, хөргөгч, угаалгын машин нь цаанаасаа, басхүү түрээсийн төлбөр бага гээд давуу тал ихтэй гэнэ. Мэдээж ойр хавьд нь монголчууд олноороо суурьшин амьдардаг тул ажил олоход тус дэмтэй байдаг аж. Тэр ах өмнө нь Солонгост ажиллаж байгаад 13 жилийн өмнө нутаг буцжээ. Ингээд нэг ч удаа эргэн ирэхгүй байсаар өчнөөн олон жилийн дараа залуу цагийн дурсамжит хотдоо ирсэн нь энэ удаагийнх гэнэ. Бид хоёр ийн ярилцаж байтал настай эмэгтэй, залуу бүсгүй хоёр "Сайн байна уу?" гэсээр хүрч ирлээ. Энд өрөө түрээслээд удаагүй байгаа ээж, охин хоёр гэнэ. Хориод насны охин нь их сургуулийн хэлний бэлтгэлд элсэн оржээ. Би сонсож дуулсан сонин хачин зүйлсээ тэдэнд ярилаа. Тэд ч янз бүрийн юм асуув. Ээж нь “Аятайхан байр ер олдохгүй юм. Харин энэ байр барьцаа шаардахгүй амар санагдсан” гэв. Тэгсэн өнөөх ах “Энэ ч дээ, гурван сарынхан орж гарч л байдаг, хямдхан сууц шүү дээ” хэмээн амьдардаг байраа гоочлоод авав. Тэгтэл орцноос гурван монгол залуу гарч ирээд мэндийн зөрөөгүй яваад өглөө. Охины ээж “Монгол хүмүүс байж нэгэнтэйгээ мэндлэхгүй юм. Болдог сон бол монгол хүн бүртэй мэндэлмээр байх юм” хэмээн гомдоллов. Тэгтэл өнөөх ах "Энэ байрныхан бүгд нэгнээ танихгүй ээ" гэж билээ. Удалгүй би сүүлчийн метронд амжиж суух санаатай тэднээс салан ирсэн замаараа алхлаа.
Сөүлд удах тусам Монголоо санаж байлаа. Яг одоо Улаанбаатарт навчис хөглөрүүлэн алхах дуртай намрын улирал минь айлчилж байгаа даа гэсэн ганцхан бодол намайг эх нутаг руу минь яаруулж байв. Тэгтэл Улаанбаатар руу нисэхээс дөрөв хоногийн өмнө Урианхай ах гэнэтхэн ярилаа. Тэр “Өнөөх ажлаа дахиад хийх үү? Хоёр өдрийн ажил гарчихлаа” гэв. Уг нь би дахин арбайт хийхгүй гэж бодож байсан ч түүний саналд татгалзаж чадсангүй ээ. Урианхай ах сэтгэл гарган залгаж байхад яаж үгүй гэхэв. Сүүлийн хоёр арбайт, тэгээд л нутаг буцна даа гэж өөрийгөө зоригжууллаа.
Гэвч маргааш нь өнөөх амархан ажлаа хийсэнгүй. Тоос шороотой, жинхэнэ барилгын ажилд нухлагдав. Бид шинээр баригдаж буй 6 давхар барилга дээр ажиллалаа. Манай бригад ихэнхдээ 5-6 давхар өндөртэй, жижиг орон сууцнуудын ханыг гипсэн хавтангаар бүрдэг ажээ. Ингэхдээ жилийн дөрвөн улирлын турш Сөүлийн өнцөг булан бүрт баригдаж буй шинэ барилгуудыг хэсэж явдаг байна. Бүрэлдэхүүний хувьд цомхон, зөвхөн энэ л ажлаа хийдэг, заримдаа нэг өдрийн дотор хоёр ч барилга дээр очдог гээд манай бригад олон онцлог шинжтэй байлаа. Энэ өдөр энд ажилладаг хоёр монгол залуу маань хүртэл ирсэн харагдав. Ерөнхийдөө Урианхай ах, бид хоёрын үүрэг бол зургаан давхар байшингийн өрөө бүрт гипсэн хавтангуудыг оруулж тавих. Ингэхдээ нэг хүн нуруундаа 4 ширхэг гипсэн хавтанг давхарлан үүрээд шатаар өгсөх ёстой. Нэг гипсэн хавтан хэдэн кг байдгийг хэлж мэдэхгүй боловч лав дөрвөн гипсэн хавтан аймшигтай хүнд байдаг гэдгийг би яс махаараа мэдрэх шиг болсон. Гэхдээ хамгийн хэцүү зүйл нь өргөөд өгсөх биш. Гипсэн хавтан хаалгаар шууд багтахгүй тул өрөөнүүд рүү орохдоо гипсэн хавтангаа заавал хажуулдуулж оруулах ёстой болдог байв. Ингэж оруулах үнэхээр хэцүү. Хөлс цутгах мэт асгарсан. Хамаг бие туйлдан ядарсан. Уг нь би чинь 30 цаг тасралтгүй ажиллахдаа огт шантраагүй хүн шүү дээ. Бас барилгын чулуу зөөж үзсэн, айл нүүлгэж үзсэн, барилга нурааж үзсэн, чингэлэг буулгаж үзсэн атлаа энэ ажлын үеэр л өвдөг сөхрөөд бууж өгчихмөөр санагдсан. Ажлын бээлий минь хүртэл урагдаж цоорсон харагдав. Барилгын тоос шороотой, нарийхан давчуу шатаар нуруундаа чулуу мэт хүнд дөрвөн хавтан үүрчихээд шатны нэг гишгүүр бүрээр дээш ахих үед яагаад ч юм, нэг л шүлэг аманд минь байнга уншигдаад болдоггүй. Тэр нь:
Цэлмэг залуу насныхаа гал дөлөөр бадарч
Сэтгэл зүрх хоёртоо шатаж явах үедээ
Чин сайхан амрагтаа хэлж үзээгүй мөртлөө
Чиний төлөө үхье гэж эх орондоо хэлдэг...
Энэ шүлгийг амандаа шившмэгц л нуруундуу үүрсэн хүнд хавтанг “хүргэх ёстой газар” нь хүргэж чадах ч юм шиг санагддаг байв. Яруу найргийн ер бусын, гайхалтай шид гэж үүнийг л хэлэх байх. Энэ дөрвөн мөртийн хүчээр тэр өдрийг давж туулсан.
Ажил дууссаны дараа, “Маргааш дүү нь ажиллаж чадах юм болов уу даа” гэж хэлмээр байсан ч хэлж чадаагүй. Анхнаасаа л “За” гэсэн бол амлалтаа зөрчих ёсгүй гэж бодсон хэрэг. Урианхай ахтай цуг метроны буудал руу алхах замдаа “Үнэхээр хэцүү ажил юм аа” гэж хэлтэл “Чи харин гайгүй байна. Ах нь анхны өдрөө алиагаа алдаж байлаа. Бүр гарын шөрмөс хүртэл татсан” хэмээн урмын үг хэлж билээ. Тэр үгэнд нь урам авсан уу, бүү мэд, маргаашийн ажлыг даваад туулчих ч юм шиг санагдсан. Маргааш нь Урианхай ах ажилтай болчихсон тул би ганцаараа гарлаа. Өглөө айж л байв. Гэтэл надад аз дайрч тэр өдрийн талыг гипсэн хавтан зөөж, үлдсэн хагасыг Ансан руу явж өнөөх “наадаг ажил”-аа хийж гүйцэтгэлээ. Миний сүүлийн арбайт нэг иймэрхүү өнгөрсөн юм даа. Тэр орой эзэн маань 7 өнгөрөөж ирээд надад хоёр өдрийн цалин гэж 200 мянган вон, дээрээс нь удаан хүлээлгэсэн гээд 20 мянгыг нэмж өгөв. Тэгээд намайг автобусны буудал дээр хүргэж өглөө. Би тэндээс Сөүлийн төв хүрдэг шугамын автобусанд суугаад гэртээ харьж билээ.
Хожим эргэн дурсахад хоёр үйл явдал миний сэтгэлд тод үлджээ. Хоёулаа Чингис хаантай холбоотой байсан нь бүр ч сонин. Эхний түүх нь ийм. Нэг өдөр ажлаа дуусчхаад нэгэн солонгос эрийн хамт Сөүл рүү буцаж байлаа. Бид хоёр англиар хагас дутуу ойлголцчихдог байв. Солонгос эр таньдаг монгол залуу нь Монголд очоод Солонгосын хөрөнгө оруулалттай том компанид ахлагч хийж байгаа тухай сонирхуулаад “Гэхдээ цалин нь үнэхээр бага юм билээ” хэмээн үгээ доогтой байдлаар төгсгөв. Дэлхийн 13 дахь том эдийн засагтай, Риогийн Олимпоор медалийнхаа тоогоор 8-д жагссан, хувийн компани нь гэхэд Apple-тай өрсөлддөг, Азийн бар улсын иргэнд Монголынхоо талаар гайхуулаад хэлчих юу ч олдсонгүй. Солонгосчууд хэзээ ч барууныхан шиг Монголын нүүдэлчин соёл, онгон дагшин байгальд сэтгэл хөдлөхгүй. Бүр уур хүрээд болдоггүй. Тэгэхээр нь “Чингис хаан гэж мэдэх үү” гэлээ. Солонгос эр “Мэднэ ээ” гэж байна. Тэгмэгц нь “Чингис хаан бараг бүх дэлхийг эзэлсэн. Хятадыг ч тэр, бүр Солонгосыг ч тэр” гэв. Тэгтэл өнөөх эр зальтай инээмсэглэснээ “Гэхдээ одоо биш...” гэж билээ. Энэ үг одоо ч бодогдоод болдоггүй юм.
Хоёрдахь үйл явдал нь ийм. Би бас л ажлаа тарчихаад машинд явж байлаа. Гэхдээ ачааны машиныг маань солонгос хүн биш, монгол залуу жолоодож явав. Радиогоор Жон Ленноны дуу эгшиглэж дуусмагц миний цорын ганц мэддэг солонгос дуучин болох Бэк Жи-ёны дуу явав. Энэ хоёр дууны ид шид нөлөөлсөн үү, бүү мэд, би яагаад ч юм Чингис хааныхаа тухай бодлоо. Ямар азаар надад, бидэнд Чингис хаан байгаа юм бэ дээ гэж бодох зуур нүдэнд минь нулимс цийлэгнэв. Би сэтгэл дотроо бол мэгшин уйлж байлаа. 800 жилийн өмнөх тэр хүн одоо ч гэсэн нэгэн үндэстний нөмөр нөөлөг, өмөг түшиг болж байгаа нь надад дэндүү бахархалтай санагдсан. Зарим нэг нь “Түүхээ ярьж хөгждөггүй юм аа” гэж цэцэрхэх л байх. Үнэндээ би хүртэл тийм хүмүүсийн эгнээнд шилжиж байснаа нуугаад яах вэ. Гэхдээ тэр өдрөөс хойш Чингис хаан бол зүгээр нэг бахархан дурсдаг түүхэн хүн биш, тэр одоо ч бидний дотор амьд юм байна гэдэгт чин сэтгэлээсээ итгэсэн юм даг. Айж эмээсэн үедээ ижийгээ дурсдаг шиг, ядарч зовсон үедээ бурханыг эрдэг шиг, Чингис хаан бол монгол хүн бүрийн сэтгэлийн гүнд орших “аврал энэрэл” юм.
Би товлосон өдрөө нутаг буцлаа. Сөүлээс онгоц хөөрмөгц би дугхийчихэв. Харьж байна гэсэн ганцхан бодол намайг тийм их тайвшруулсан хэрэг. Бас ядарсан маань нөлөөлсөн байх. Гэнэт нойрноосоо сэрээд онгоц маань нам гүмд автсаныг мэдрэв. Жаахан өндийгөөд эргэн тойрноо харвал зорчигчид цөмөөрөө унтчихжээ. Тэд ч бас над шиг л их ядарсан бололтой. Аргагүй шүү дээ, хүн бүр л Сөүлийг авралаа гэж хардаг юм. Уншигч та намайг сурвалжилга хийнгээ ажилласан биш, ажиллангаа сурвалжилга хийсэн юм биш үү гэж бодож магадгүй. Аль нь ч байсан, би тийм л гэж хариулна. Хоёр сарын турш сурвалжилга, арбайт хоёрыг хослуулсны дүнд би багагүй мөнгөтэй болсон. Түүгээрээ бараг 15 кг-ийн жинтэй ном худалдаж авсан. National Geographic-ийн логотой аяны хөнгөхөн халбага авсан. Аяга, цүнх, бас хувцас авсан. Өвөл аялж магадгүй юм байна гэж бодоод цасны гутал авсан. Гүйнэ дээ гэж бодоод гүйлтийн гутал авсан. Хавар алхана даа гэж бодоод салхины куртка авсан. Ирээд бас зөндөө монгол ном авсан. Эмээдээ мөнгө шилжүүлсэн, ээждээ эмнэлэгт хэвтээрэй гэж мөнгө илүүчилсэн. Тийм ээ, Сөүл ч бас миний авралын хот.
Нэгэн цагт Төв Азиас гаралтай бор хархнууд сониуч зан болон хоол тэжээл эрэх зөн совиндоо хөтлөгдөн бүх дэлхийгээр тэнүүчилсэн. Энэ нийтлэлийнхээ эхэнд харх адтай, ажилд махруу, төрөлхийн нүүдэлч зантай гэж бичсэн дээ. Сөүлд өнгөрүүлсэн хугацаандаа би монголчуудыг маань зүгээр ч нэг санаандгүй байдлаар харх гэж нэрлээгүй юм байна гэж бодсон. Монголчууд харх шиг л адтай, ажилд махруу, төрөлхийн нүүдэлч зантай билээ.
Ансан бол Сөүлтэй хил залгаа орших, өмнө зүгийн жижигхэн хот. Энд монголчууд бага суурьшдаг боловч өнөөдөр цуг ажилласан залуу эндхийн нэгэн барилгын бригадад хоёр жил хэртээ ажиллаж байгаад нэг жилийн өмнө ажлаасаа гарчээ. Гэхдээ хуучин эзэн нь түүнийг үе үе дууддаг бөгөөд ажилдаа гаршсан болохоор нь арбайт буюу өдрийн ажил хийлгэдэг гэнэ. Өдөр өдөртөө цалингаа авчихдаг гээд арбайтын давуу тал их боловч өдөр бүр өөр газар ажиллах шаардлага гардаг, заримдаа ажил олдохгүй гээд сул тал цөөнгүй. Жишээ нь өнөөдрийн арбайт нэг хүний 100 мянган вонын цалинтай, биед амар ажил (Энэ нь 2016 оны есдүгээр сарын ханшаар 200 мянган төгрөгтэй тэнцэнэ). Гэвч Сөүлд биш, бас нэг л өдрийн ажил байгаа гэсэн тул орой гэртээ харих гэж багагүй хугацаа зарцуулахаас гадна замдаа маргаашийнхаа ажлыг олох ёстой болно гэсэн үг.
Сөүлд барилгын ажил байгалийн гэрэлтэй уралдан эхэлдэг тул бид 5 өнгөрөөж босоод 6 цагийн алдад түүний гэрийн ойролцоох метроны буудал дээр уулзан, унаж ирсэн портероор нь Ансанд яг 7 цаг гэхэд ирсэн. Таван давхар орон сууцны барилгын хаяан дахь дотор нь борооноос хоргодох асар майхан босгосон, басхүү хаалга цонхтой авсаархан чингэлэг хоймортоо байршуулсан төмөр хашаанд өдөржин ажиллав. Уг нь өнөөдрийн ажил инээд хүрэм амархан. Гипсэн хавтан шиг нимгэн, далбагар хөөсөнцрийг өнхрүүшээр цавуудаад нэг талд нь яг тийм хэмжээтэй зузаан цаас наана. Хөөсөнцөр нь ягаан, цавуу нь хөх, цаас нь хүрэн өнгөтэй учраас барилгын тоос шороотой ажил хийж байна гэж ер бодогдоогүй. Нэг өдөрт 300 ширхэгийг наах ёстой гэв. Цавуугаа жигд бөгөөд хурдан түрхэх, цаасаа тэгш бөгөөд зөв наахад л жаахан эв дүй шаардахаас биш, бусдаар бол бүр олныг ч наах боломжтой санагдсан. Гэхдээ тэгж мундагаа харуулсангүй. Солонгост удаан жил болсон монголчуудын дунд нэгэн бичигдээгүй дүрэм байдаг. Монголчууд анх ажил олохын тулд, арайхийж олсон ажлаа авч үлдэхийн тулд солонгос хүний хийж чадах норм хэмжээг давуулан эвдэж, илүү ихийг хийж чадна гэдгээ нотлон харуулдаг байжээ. Тиймдээ ч эдүгээ ажил мэргэжлийн олон салбарт монгол хүний хурдан гавшгай, бүтээлч, эв дүйтэй чанарыг өндрөөр үнэлдэг болсон төдийгүй ажлын “норм хэмжээ”-г нь хүртэл өөрчилж, өндөр түвшинд аваачжээ. Магадгүй өмнө нь солонгос хүн 250, дараа нь монгол хүн 300-г наадаг болсон өнөөдрийн ажлыг ямар ч амсхийх завдалгүй мэрийсээр 350 хүргэж болох л байсан. Гэвч тэгээгүй ээ. Надад хэрхэн цавуудах, наахыг заасан өнөөх залуу маань “Хоёулаа өнөөдөр л ганцхан ажиллана. Хойшид энэ ажлыг үргэлж хийх монголчуудаа бодох хэрэгтэй шүү дээ” гэж билээ. Өмнө нь түүний ажиллаж асан, энэхүү бригадад нь одоо хоёр ч монгол залуу ажилладаг гэнэ.
Үдийн хэрд хашаан дундуур нэг цоохор муур явж өнгөрснийг эс тооцвол өөр хэн ч үүгээр ирсэнгүй. Бид хоёр ээлжит 50-ийгаа нааж дуусгачихаад амсхийх зуураа мөнөөх чингэлгэн байшингаас лаазтай, хүйтэн кола авчирж уунгаа эзэнгүй хашаан дотор элдвийг ярилцан суудаг байлаа. Тэр нутгаа ярина. Бас Алтайн урианхай гэдгээ хэлсэн. Булган голын эхээр нутагладаг гэдгээ ч ярьсан. Эхнэр, охин хоёр нь энд бий гэсэн. Надаас насаар ах тул би түүнийг “Та” гэж хүндэтгэн харьцдаг байв. Мөн би түүний дугаарыг утсан дээрээ “Урианхай ах” гэсэн нэрээр хадгалчихсан юм даг. Урианхай бол миний хүндэлж явдаг зохиолчийн нэр, бас Алтайн урианхайчуудын нутаг болох Ховдын Дуут суманд очиж үзсэн болохоор ингэж нэрлэх нь надад дотно санагдсан хэрэг.
Тэрээр “Ах нь аялгатай ярьж байна уу?” гэх мэт сонин зүйлс гэнэт асууна. Би тийм ч гэлгүй, үгүй ч гэлгүй “Та аялгатай ярьж байгаагаараа бахархах хэрэгтэй шүү дээ” гэж хэлтэл “Хннн, харин ч засмаар байхад даа...” гэж билээ. Сүүлийн үед тэрээр Монгол руу ачаа бараа тээвэрлэдэг каргоны бизнес эрхлэх болжээ. Өглөөний унаж ирсэн портероор орой үдэш болсон ч хамаагүй гэрийнх нь хаягаар очиж Монгол руу ачуулах гэсэн ачаа бараа, эд хогшлыг авдаг байна. Ажил жигдэрч, олонд танигдтал каргоны бизнес унац муутай байдаг. Чингэлэг дүүрэх гэсээр байтал хугацаа алдаж, улмаар түрүүнд ачаагаа өгсөн хүмүүс бухимдаж эхэлдэг байна. Тийм ч учраас эл ажлынхаа хажуугаар ганц хоёр өдөр арбайт хийхээс өөр аргагүй болдог гэнэ. Аргагүй шүү дээ, Сөүл өртөг өндөртэй хот юм чинь.
Ийнхүү бид 4 цагийн алдад бүх ажлаа дуусгачихсан бөгөөд эзнийг 6 цаг хүртэл хүлээж байгаад цалингаа авмагцаа Сөүл рүү гараад давхичихлаа. Үнэндээ өнөөдрийн нааж бэлдсэн хөөсөнцрүүдийг чухам юунд ашигладаг тухай, эзэн өдрийн турш юу хийгээд ирээгүй тухай надад ямар ч төсөөлөл байсангүй. Урианхай ахын хэлснээр бол, хөөсөнцрүүдийг дахиад цавуудаж гипсэн хавтангийн нэг талд наадаг ажээ.
Цаг гаруй явах замын уртад би хэсэгхэн дугхийчихжээ. Гэнэт сэртэл Сөүл рүү нэвтэрдэг өргөн зам машинаар хахчихсан, таг түгжрээтэй харагдав. Машинууд зугуухан урагшлах ажээ. Урианхай ах жолоо барих зуураа зогсоо зайгүй утсаар ярьж явлаа. Эхнэртэйгээ, охин дүүтэйгээ, дотнын найзтайгаа, ажлын танилтайгаа, бас орой ачааг нь очиж авахаар тохиролцсон нэг монгол бүсгүйтэй гээд олон хүнтэй ярьсан. Мөн надад ажил олоод өгчих санаатай танилууд руугаа зөндөө залгасан. Гэвч хамгийн сонирхолтой нь өнөөх хэд нь “Би ч гэсэн маргаашийн ажлаа олоогүй л байна” гэдэг байв. Нээрээ л энэ өдрийн маргааш Сөүл даяар ажил ховор байсан юм даг. Уг нь энэ тийм ч гайхмаар зүйл биш л дээ. Ажил хайгаад ч олддоггүй ийм өдрүүд Сөүлд олон тохиодог. Гэхдээ миний хувьд маргааш ажил ер олдохгүй байгаад биш, өглөөхөн танилцсан энэ ах намайг яг л төрсөн дүү шигээ санан, Монголоос ирээд удаагүй байгаа юм чинь маргаашийнх нь ажлыг олоод өгчихөд юу нь буруу байх билээ гэсэн шиг, туйлын тусархаг, үнэнч сэтгэлээр хандсанд нь мэл гайхсан юм даг. Өдрийн турш би л түүнийг хэрэгтэй хэрэггүй асуултаар хоргоож чангаасан болохоос биш, тэр надаас онцын зүйл юу ч асуугаагүй атлаа намайг эртнээс мэддэг нэгэн шиг эелдэг дотно харьцсан нь ер бусын сэтгэл татам, сайхан санагдсан. Тэр намайг гэрийн минь ойролцоох метроны буудал дээр буулгахдаа “Ах нь ажил гарвал заавал ярина аа” гэж хэлээд явж билээ. Тэр над руу дахиж залгахгүй байсан ч би лав түүнд хэзээ ч гомдохооргүй байсан юм. Ингэхэд юундаа ч гомдох билээ дээ.
Ер нь Сөүлд ажил олох амархан. Учир нь дэлхийн аль ч хоттой харьцуулшгүйгээр, монголчуудын хамгийн нарийн зохион байгуулалттай, өргөн сүлжээ зөвхөн Сөүлд л бий. Хархнуудын хамгийн том оромж гэсэн үг. 2016 оны 8-р сарын байдлаар Өмнөд Солонгост гадаадын 2 сая иргэн удаан болон түр хугацаагаар оршин сууж байгаагаас 33 мянга нь Монгол Улсын иргэд хэмээн БНСУ-ын Гадаадын иргэн, харьяатын газраас мэдээлжээ. Үүнээс 6,940 нь хууль ёсоор ажиллаж буй хөдөлмөрийн гэрээний ажилчид, 5,553 нь оюутан залуус, 1751 нь солонгос хүнтэй гэрлэсэн монгол иргэд, 12,414 нь яг над шиг түр хугацаагаар оршин суугч буюу аяллын визээр орж ирсэн хүмүүс гэнэ. Харин үлдсэн 7 мянган орчим хүн бол хууль бусаар оршин суугчид буюу харынхан юм. Эд бүгд өөр өөрийн онцлогтой. Тухайлбал, гэрээний ажилчид бол хархнуудын ертөнцийн хамгийн том халхавч. Тэд тогтвор суурьшилтай ажилладаг, солонгос залуусын тоож хийхээ больсон уйтгартай үйлдвэрийн ажлыг багахан цалингаар торох юмгүй хийчихдэг болохоор Солонгосын засгийн газарт эерэг сэтгэгдэл төрүүлдэг, долоо хоногийн сүүлээрх амралтын өдрүүдээр дуртай монгол хоолоо зорьж иддэг учраас Сөүлийн өнцөг булан бүр дэх монгол хоолны газруудыг сэмхэн тэтгэдэг, сар бүр эх нутаг руугаа тогтмол мөнгө илгээдэг учраас мөнгө гуйвуулагчдад, цаашлаад ар гэрийнхэндээ, адаглаад улс орондоо ашиг тус авчирдаг.
Харин оюутнуудын ихэнх нь сурахын хажуугаар хөдөлмөрлөдөг. Тэдний хамгийн гол давуу тал бол хэл, виз. Хэдий гэрээний ажилчид хууль ёсны визтэй ч ажлаасаа гарвал дараагийн үйлдвэрээ хурдан олох ёстой, үйлдвэр нь Өмнөд Солонгосын хаана ч байрлаж болох тул эрх дураараа зорчиж хэсүүчлэх цаг хомс, амралтын өдрийн нэг хоёрхон өдөр л чөлөөтэй ноогддог гээд олон сул талтай. Харин оюутнууд бол Сөүлийг хэрэн хэсэгчид юм. Тэд хархны ертөнцөд нүд чих нь болдог. Дэлгүүр хоршоо, гуанз ресторан, эмнэлэг сургууль, үзвэр үйлчилгээний тухай тэд л хамгийн сайн мэддэг. Хэл ус сайтай оюутнууд хичээлийнхээ хажуугаар хэлмэрчилж мөнгө олох нь ч бий.
Солонгос хүнтэй гэр бүл бологсдын хувьд зарим нь монголчуудын хар бор амьдралаас үүрд холддог бол зарим нэг нь “далдуур тэтгэгч” болж хувирдаг. Сөүлд очоод миний хамгийн түрүүнд хийж үзсэн арбайт бол 12 давхар өндөртэй тохилог зочид буудлын хүлээлгийн өрөөг гуравдугаар давхраас нэгдүгээр давхар руу нүүлгэх ажил байсан юм. Тэндхийн өрөө цэвэрлэгээний ажлыг дан монгол охид хийдэг байв. Хамгийн сонирхолтой нь, тэрхүү зочид буудлын эзэн монгол эхнэртэй гэсэн. Тийм ч учраас, монголчуудад элэгтэй төдийгүй үйлчилгээний ажилдаа дан монгол бүсгүйчүүдийг ажиллуулдаг юм билээ.
Харынхан бол хархнуудын амьдралд хамгийн чухал үүрэгтэй улс. Өмнөд Солонгосыг хэрсэн өргөн сүлжээг тэд л малтаж бий болгосон. Төсөөлж ч үл хүчрэх, төрөл бүрийн ажил мэргэжлийн салбар луу тэд шургалан нэвтрээд тэндээ удаанаар бүгэхдээ зөвхөн монгол хүн л тэр ажлыг нь “төгс сайн” гүйцэтгэж чадна гэсэн ойлголтыг эргэн тойрондоо мэдрүүлж чаджээ. Тэд бол хархнуудын ертөнцийн “уран барилгачид” юм. Яг над шиг хэл мэдэхгүй, ажилд дөргүй “жулдрай”-нууд Сөүлд газардсан өдрөөсөө л ажлын зах зухаас атгачихдаг нь тэдний ач гавьяа билээ.
Харин “гурван сарынхан” бол нүүдлийн шувуу шиг ирээд л буцдаг улс. Тэд хархнуудын ертөнцийг шинэ сэргэг зүйлээр дүүргэдэг. Монголоос Сөүл рүү чиглэсэн утсан мах, лаазалсан загас, лонх архи, ааруул бяслагийг тэд л зөөдөг. Эргээд Сөүлээс Монгол руу нисэхдээ барагтаа л бол хоосон буцахгүй, боодолтой мөнгө, ууттай чихэр зэргийг цүнхлэн Монголд очмогцоо яг л “шууданч”-ийн үүргийг гүйцэтгэдэг. Тэд бас Монголоо санасан хүмүүсийн сэтгэлийн хоосролыг жавар тачигнасан өвлийн хүйтэн агаараар, аль эсвэл тал нутгийн сэвэлзүүр зөөлөн салхиар дүүргэдэг. Тэд “дууч шувууд” шиг сураг ажиг дуулгадаг. Тэртээ хол нутагт нь ахуй амьдрал хэрхэн өрнөж буйг сонирхуулдаг. Тэгээд энэ бүхнийх нь төлөөсөнд тэднийг дэргэдээ авч ажиллуулаад халаасанд нь хэдэн вонтой эх нутаг руу нь үдэж өгдөг. Солонгос хүмүүс солонгосоор нэг ч үг мэдэхгүй монгол хүнтэй гар хөлний дохиогоор ойлголцон, ер дургүйцсэн шинжгүй ажиллаж болоод байдаг нь нөгөө л ажлаа сайн мэддэг цөөн хэдэн монголчуудын нөмөр нөөлөг юм шүү дээ. Би нэг удаа сайтар зааж өгсөн хаягийн дагуу хэдэн солонгос хүн дээр очиж ажиллаж билээ. Ажилд зуучилж өгсөн залуу “Хэл ус мэдэхгүй нь хамаагүй ээ. Зүгээр яваад л оч. Надад сайн ханддаг солонгосчууд байгаа юм” гэж зааварчилсных нь дагуу яваад очтол нээрээ л ямар нэгэн үл ойлголцолгүйгээр тэр өдрийг өнгөрөөчихсөн юм даг. Өөр ямар ч оронд ийм зүйл тохиохгүй гэдэгт би хувьдаа итгэлтэй байна.
Сөүлд ирж буй хүмүүс бүгд л шахуу заавал “хэн нэгэн”-ийг зорьж ирдэг. Монгол өрх айл бүр Сөүлд хамаатантай байдаг гэсэн үг үнэхээр ортой байх шүү. “Тэрний хүү, тэрний дүү, тэрний найз” гэх ойр дотно гэдгээ нотолсон, хэлэхэд ч орооцолдмоор уялдаа холбоо нүүдэлчдийн ааль зан сайтай, айл хотлынхондоо элгэмсэг ханддаг уугуул зан чанар өнөө ч арилж үгүй болоогүй гэдгийг баталж нотлох мэт санагддаг сан. Мэдээж аяллын визээр ирэгсдийн дотор хар ажилд нухлагдах ямар ч бодолгүй, бийлэгжүү, ажлаар яваа, эсвэл эмнэлэгт үзүүлж буй иргэд ч бий. Гэхдээ ихэнх нь хар ажил хийхээс сийхгүй гэдгийг ажилд гарах бүртээ мэдэрдэг байлаа. Би нэг удаа Инчоны боомтын ойролцоо чингэлэг буулгадаг нэгэн ажлыг гурван өдөр хэртээ хийсэн юм. Өдөр бүр 5-10 хүн хэрэгтэй болсон тул нэгнийгээ огт танихгүй, шижигнэсэн сайхан залуус өглөө бүр цуглардаг байв. Тэдний дунд янз бүрийн улс байсан. Шөнийн нислэгээр Инчоны онгоцны буудал дээр буучхаад, сандал дээр хоёрхон цаг унтсан болоод л, шууд ийш ажиллахаар ирсэн сэргэлэн залуу хүртэл бидний дунд байсан. Тэр залуу Ховдын Булган сумын торгууд гэж өөрийгөө танилцуулсан учраас түүний дугаарыг гар утсан дээрээ “Торгууд” хэмээн хадгалчихаж билээ. Өдөр бүр олон хүнтэй танилцаад ажил хийж буй үед үй олон нэрний дунд төөрөлдөхгүйн тулд ийм нэг шинэ арга өөртөө нээсэн юм. “Маргааш төрсөн дүү минь Монголоос ирж байгаа” гэж ярьж байсан залуухан эр нээрээ л маргааш нь дүүгээ дагуулаад ирсэн бөгөөд өмнөх залуу шиг шөнийн нислэгээр Сөүлд газардсан өнөөх дүү нь анхны өдрөөсөө л ажилд нухлагдаж эхэлсэн. Гэхдээ энэ дундаас бүх л өдөржин цугтаа ажиллахдаа өөрийнхөө тухай илэн далангүй, үнэн сэтгэлээсээ ярьсан нэг ах санаанд тод үлджээ. Америкаар хэрэн хэсэж, Канадад суралцаж төгссөн, англиар гойд цэвэрхэн ярьдаг тэр ах намайг 23-р сургуулийн англи хэлний ангийг төгссөн гэдгийг мэдмэгцээ “Хөөх чи англиар ярьдаг юм уу? Чамайг англиар ярьдаг гэж огт бодсонгүй” хэмээн амсхийх чөлөөгүй, англиар дуржигнууллаа. Би түүнтэй англиар яриагүй ээ. TOEFL-ийн оноог тултал нь гүйцээж чадсан, АСЕМ-ийн үеэр синхрон орчуулга үйлдсэн, алхам тутамдаа “Thank you, sir” хэмээн ажлын солонгосчуудтай харилцах түүнд миний англи хэл бүдүүлэг санагдах байсан нь баараггүй. Нар хурцаар ээн, халуу шатам байсан тэр өдөр 10 тн-ын чингэлэг дүүрэн, лаазалсан хөлдүү загасыг нэг бүрчлэн гараар зөөж хамтдаа буулгасан. Замын-Үүдийн боомт дээр пурхийсэн тоосонцор дунд 50 кг-ийн шуудайтай цементийг ачигч эрчүүд нуруундаа мөрлөн чингэлэг рүү ачдаг даа. Үнэндээ энэ бол шуудайтай цемент нь хөлдүү загас болохоос биш, яг л тийм “ачигч”-ийн ажил юм. Ийм мундаг боловсролтой байж яагаад ийм борог ажилд биеэ зориулж байгаа юм бэ гэж уншигч та гайхаж магадгүй. Би бол гайхаагүй ээ. Сөүл өртөг өндөртэй хот шүү дээ, ойр зуурын мөнгө хэрэг болоо л байлгүй. Хэтэвчээ дэлгээд хэдхэн задгай дэвсгэртээ харуулсан тэр ах маргааш нь солонгосчуудтай Чежү арал явж амарна гэсэн. Эр хүн туг ч барина, тугал ч хариулна гэдэг дээ.
Үйлдвэрийн ажлыг эс тооцвол, монголчууд маань айл нүүлгэлт, нураалт, барилга, тайз, майхан, чулуу, зочид буудлын өрөө цэвэрлэгээний ажилд гаршжээ. Иса буюу айл нүүлгэлт бол монгол эрчүүдийн хувьд хамгийн өргөн тархсан ажил. Бас манайхан нураалтын ажлыг их хийдэг. Солонгост албан газар, үйлчилгээний газрууд түрээсийн байраа эзэнд нь хүлээлгэж өгөхдөө шал, тааз, хананы тохижилтоо бүгдийг нурааж, анхны хэв маягт нь үлдээх үүрэгтэй байдаг. Энэ ажилд монгол эрчүүд л гарамгай. Солонгос хүмүүсийн 2 өдөр нураах ажлыг монголчууд нэг өдөрт л багтаадаг гэсэн итгэмээргүй яриануудыг олон удаа сонссон. Гартаа дэгээ төмөр барьсан, бяр тэнхээтэй эрчүүд урт дүүжин таазыг нэг угзраад л унагааж байгааг нүдээрээ харсан хүний хувьд монгол эрчүүдийн тухай иймэрхүү яриануудад би лав шууд итгэдэг. Ер нь энэ олон ажил дундаас тайзны ажлыг л би хийж үзээгүй. Гэхдээ нэг орой Хан мөрний эргээр алхан гэр лүүгээ харьж явтал хүмүүсийн амарч зугаалдаг газар босгосон нүсэр том тайзыг хурдан шалмаг хөдөлгөөнтэй хэсэг залуус буулгаж байхыг харсан юм. Дэргэдүүр нь сонжиж өнгөрөхдөө, тайзны угсардаг төмрийг гинжин урвал мэт нэг нэгэн рүүгээ тун эвлэгхэн дамжуулж байгааг хараад монголчуудын хийдэг тайзны ажил нь энэ юм байх даа гэж бодож явтал нээрээ л дан монгол залуус ажиллаж байгаа харагдлаа. Бүр нэг нь монгол хүн гэдгийг минь таниад тэртээ дээрээс ширтээд л байсан.
Ер нь ажил бүр саар болон сайн талуудтай. Жишээ нь, пургисан тоосон дунд ажилладаг нь нураалтын ажлын саар тал. Харин сайн тал нь гэвэл айл нүүлгэж буй үед мэдэрдэг, ямар нэгэн зүйлийг эвдэлчих вий гэсэн айдас хэзээ ч төрөхгүй. Гол ажил нь нураах л юм чинь, өөрийгөө гэмтээж нураачихгүй л бол санаа зовох юмгүй нураагаад байхад л болно. Тэгвэл чулууны ажил цалин өндөртэй боловч хэдэн арван кг-ийн хүнд чулууг өдөржин зөөж, зүсэж, нааж тогтоодгоороо бэрхшээж халширмаар хүнд ажилд тооцогддог. Харин зочид буудлын цэвэрлэгээний ажил бол монгол эмэгтэйчүүдийн “тугаа хатгасан” салбар. Буудлын ажил мөнгөнд хэмнэлттэй гэх сайн талтай боловч бүхий л өдрүүд нь зочид буудалдаа өнгөрдөг гэх сул талтай.
Эцэст нь майхны ажлын талаар хэдэн үг хэлье. Учир нь Сөүлд байх хугацаандаа хамгийн урт хугацаанд ажиллаад хамгийн их цалин авсан ажил бол энэ юм. Би гэрээсээ өдрийн 4 цагийн үед гараад маргааш оройныхоо 11 цагийн алдад харьсан. Явдал суудалтайгаа 30 орчим цаг болсон гэсэн үг. Бороо шивэрсэн бүүдгэр орой Сөүлээс зайтай орших, эл хульхан гольфын талбай дээр шөнөжин майхан буулгасан бөгөөд үүр хаяарах дөхмөгц нэвт норсон хувцастайгаа шууд Сөүл рүү давхиж, эзний агуулахаас баахан майхан ачаад, Сөүлийн хаа нэгтээх дунд сургуулийн төгсөгчдийн уулзалтан дээр очиж асар майхныг нь барьж босгосон. Дараа нь өдөрлөг дуусахыг өдөржин хүлээсэн бөгөөд орой болсон хойно сүүлчийн хүмүүс явж дуусахтай зэрэгцэн өнөөх майхнуудаа хураагаад агуулахдаа аваачиж тавьсан. Орой нь гэртээ хариад бүх хувцсаа тайлтал надаас чийгний эхүүн үнэр нэвт ханхалж байлаа. 30 цаг ажиллаад 230 мянган воны цалин авсан. Энэ нь тэр үеийн ханшаар бол 460 мянган төгрөг бөгөөд хамгийн сонирхолтой нь, Монголд сэтгүүлчийн ажил хийж байхдаа яг ийм хэмжээний мөнгө гар дээрээ авдаг байв. Бас л сонин давхцал шүү. Тэр өдөр Ирландад дөрвөн жил хараар амьдарсан, миний үеийн монгол залуутай цуг ажилласан юм. Түүнээс би “Irish pub” гэж яг юуг хэлээд байгааг, бас ирландчууд яагаад ирландаараа ярьдаггүй болохыг асуусан. Тэрээр асуусан бүхэнд минь уриалгахан хариулдаг байлаа. Тэр бас тэнгис нь давалгаатай, хүн зон нь найрсаг гэж хэлсэн. Би хариуд нь Нью-Йоркод суурьшихаар нутгаа орхисон ирланд эмэгтэйн тухай өгүүлдэг "Брүүклин" гэх киноны тухай ярьсан. Тэр бас түргэн хоолны газарт ажилладаг байснаа дурссан. Бид бороо орж байхад, үүр цайж байхад, үүлс замхран сарниж байхад ч ярилцсан.
Сөүлд таньдаг нэгнээсээ ажил сураглах нь түгээмэл зүйл боловч энэ мэт сонин содон ажлыг зараар олж хийдэг. Mglclub.com гэх хаягтай цахим хуудас болон олон нийтийн сүлжээгээр бүхий л зар “нисэх” мэт тархдаг. Солонгосчуудын монголчуудад дуртай, үгэндээ хүрдэггүй ч олон дахин уучлаад байдгийн учир шалтгаан энэ ч байж мэднэ. Хархнуудын ертөнцөд мэдээлэл маш хурдан тардаг. Аварга том үйлдвэрийг 50 хүн нүүлгэх боллоо гээд солонгос эзэн нь өөрийн монгол ажилчиндаа хэллээ гэж бодоход маргааш нь яг л 50 шижигнэсэн залуу гозойгоод зогсож байх нь тэр ээ. Энэ чадварыг нь солонгосчууд үнэхээр биширдэг. Тийм учраас л монголчуудыг хэл ус мэдэхгүй байсан ч ер цааргалалгүй, ажиллуулаад байдаг байх. Мэдээж тэрхүү 50 хүний дунд над шиг гурван сарынхан ч бий, оюутнууд ч бий, ер нь янз бүрийн хүмүүс бий. Гэхдээ монголчууд маань амлалтандаа хүрдэггүй муухай зантай. Орой нь ажилд заавал гарна гэчхээд өглөө нь ор сураггүй алга болчихдог тул ажил зуучлагчид “тийм метроны буудлын тэддүгээр гарцан дээр тэдэн цагаас” гэсэн богинохон зааварчилгаагаа “Яг шүү, заавал очно шүү, хэлсэндээ байгаарай” гэх мэт үгээр төгсгөдөг. Мэдээж ажил таслалтын гол шалтгаан бол үүр цайтал үргэлжилдэг наргиан цэнгэл юм.
Сөүлд ирсэн монгол хүн бүр “Монгол таун” гэх газраар заавал орж үздэг. Энэ газрын этгээд сонин нэрийг анх сонссон хүмүүс дэлхийн томоохон хот бүрт байдаг “Хятад хороолол” шиг санан “монголчуудын орогнож эзэлсэн бүх л бүтэн өргөн чөлөө Сөүлд байдаг юм байна” гэж төсөөлдөг боловч Монгол таун гэдэг нь 10 давхар бүхий нэгхэн гозгор барилга гэдгийг мэддэггүй. Монгол таун бол хархнуудын хувьд хамгийн зартай газар. Энд манайхан цуйван, бууз, банштай шөл гэх мэт монгол хоолыг эх нутагтаа очоод "ээжийнхээ гарын хоол"-ыг идэж буй мэт хөлсөө гартал зооглодог. Бас Монгол таунд үсчин, гар утасны үйлчилгээ, хүнсний мухлаг, хүүхдийн хувцасны дэлгүүр, карго, онгоцны тийз авдаг газар, гоо сайхны салон гээд олон үйлчилгээ бий. Үүдээр нь яван ороход л хана туурган дээр нь монголоор бичсэн сонин содон зарууд дурайж харагддаг сан. Эндхийн үйлчлэгч, үсчин, зөөгч, бэлтгэгч, худалдагч гээд үйлчилгээний бүх ажилчин монгол. Ядаж л захиалсан хоолны минь давс бага байвал “Давс өгөхгүй юу” гэдэг үгээ монголоор хэлж болно гэсэн үг. Би Сөүлд хоёр сар болохдоо эндхийн монгол үсчнээр үсээ хусуулж, монгол хоолны газарт гуляш, хуушуур авч идсэн. Тэгээд болоогүй ээ, зэргэлдээх гар утасны газраас Монгол руу ярьдаг карт авдаг байв. Тийшээ орох болгонд нас дээр гарсан эмээ лангууны ард инээмсэглэн зогсож байдаг сан. Яагаад ч юм, эмээг харах бүртээ эх нутагтаа оччихсон юм шиг, нэг л тийм сайхан мэдрэмж төрдөг байлаа.
Би Монгол таунд очих бүртээ гадаа нь, модны сүүдэрт удаан сууна. Хүмүүсийг их ажиглана аа. Тэгж суухдаа монгол хүнийг Сөүлийн хаана ч явсан танихад амархан юм байна гэсэн дүгнэлтэд хүрч билээ. Ер нь монголчууд нэг нэгнээ маш соргогоор таньж чаддаг. Метронд явж байгаад энэ монгол хүн байна даа гэж дөнгөж бодож эхэлтэл тэр хүн ч бас намайг аль хэдийн таньчихсан байдаг сан. Монгол хүний харц нэг л тийм өөр байдаг. Ер тогтож сууж чаддаггүй, сониуч харцтай. Бас Монголын гандуу, уйт намар шиг зэвэргэн төрхтэй. Гэхдээ би намарт хамгаас дуртай учраас энэ өнгө надад гойд дотно санагддаг юм. Үүнээс гадна монгол эрчүүдийг үсний засалтаар нь танихад амархан. Мэдээж, илүүдэл жинг энд дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Монголчууд маань нас ахих тусам жин нэмдэг бололтой. Үүнийг бичин суугаа сэтгүүлч би хүртэл хэрэндээ таарсан хэтийдсэн жинтэй гэдгээ нуух юун.
Сөүлд монголчууд олуулаа амьдардаг гэдгийг уншигч та энэ хотод нэг өдрийг өнгөрөөгөөд үзэх юм бол шууд мэдрэх болно. Дан монголчууд амьдардаг, 4 давхар орон сууцны барилга Сөүлд бий. Тэр нь “монгол апат” гэсэн нэртэй. (Солонгосчууд apartment буюу орон сууцыг “апат” гэж товчилж ярьдаг.) Би нэг өдөр зориуд зав гаргаж тэрхүү барилгыг үзэж сонирхохоор хүмүүсээс сурагласны эцэст Сөүлийн зүүн хэсэгт явж очлоо. Гэвч баахан эрээд олсонгүй. Арга барагдахдаа, ойролцоох метроны буудлын гарцан дээр зогсоод монгол хүн гарч ирэх нь үү гэж хүлээж байтал яг 19 минут өнгөрсний эцэст үүргэвч үүрсэн монгол залуу гарч ирлээ. Түүнийг нэг хараад л монгол хүн гэдгийг нь мэдсэн. Тэр ч бас намайг “анхны харцаар” таньсан байх. Харамсалтай нь, тэр залуу “монгол апат”-ын талаар дуулсан ч яг хаана байдгийг нь мэдэхгүй байв. Гэхдээ түүнийг 19 минут хүлээн байж уулзсан нь надад сонирхолтой санагдсан. Хожим би хэн нэгэнд “Сөүлд төөрч будилбал аль нэг метроны буудлын гарцан дээр 19 минут зогс. Удахгүй монгол хүн заавал гарч ирэх болно” гэж зөвлөх эрхтэй боллоо шүү дээ.
Бас нэгэн удаагийн сонирхолтой түүхээ ярья. Хоолны газарт нь хуушуур зардаг их сургууль Сөүлд байдаг тухай нэг хүнээс дууллаа. Тэр даруй очиж үзэх хүсэлд дарагдав. Ингээд нэгэн дулаахан өдөр тэрхүү хачирхам сургуулийг очиж үзэхээр зориуд цаг зав гаргав. Надад энэ сургуулийн тухай ярьж өгсөн нэгэн монгол ах метроны буудлынх нь хаягийг зааж өгөхдөө "Гарцаар гараад чигээрээ алхаад л бай, угаасаа андашгүй, өөдөөс чинь баахан монгол хүн алхаж байгаа" гэж зааварчилсан юм. Би хэлснийх нь дагуу метроны буудлын гарцаар гараад чигээрээ алхлаа. Хэд алхав уу үгүй юу хоёр монгол бүсгүйтэй тааралдав. Сураглаж буй сургуулийнхаа нэрийг хэлтэл, "Энүүхэнд байгаа" гэлээ. Ингээд цааш алхах зуураа нийт хэчнээн монгол хүнтэй тааралдах бол оо гэж сонирхон тоолж явтал их сургууль хүртэлх 300 метр орчим зайнд яг 23 монгол хүнтэй таарсан юм даг. Итгэхэд бэрх байгаа биз. Энэ тоог тэмдэглэлийн дэвтэртээ бичиж авсныг яг энэ цаг мөчид үүнийг бичих зуураа харж сууна. Хамгийн харамсалтай нь тэр өдөр би хуушуур зарж байгааг олж харж чадаагүй юм. Маргааш цайны цагаар дахиад хуушуур зарах байх даа гэж эндхийн оюутнууд хэлсэн. Ер нь монголчууд Сөүлд олуулаа гэдгийг энэ мэт олон жишээгээр нотолж болно.
Хэдий монголчууд маань олуулаа ч манайхны нэр хүнд урьд хожид байгаагүйгээр унажээ. Цөөхүүлээ гэгддэг байсан хуучин цагт “Би монгол хүн” гэдэг үг солонгос хүний чихэнд "ахан дүүс" гэдэг шиг дотно санагддаг байв. Дурын солонгос хүнд “Би монгол хүн” гэж хэлэхэд өнөөх нь хөөрөн догдолж “Бид нэг гарвалтай. Бидний хонгон дээр адилхан хөх толбо байдаг” хэмээн саймширдаг байсан нь өдгөө түүх болжээ. Хэрвээ өнөөдөр хэн нэгэн “Би монгол хүн” гэж хэлбэл солонгосчууд дуугүй, бүр ярвайж өнгөрөх вий. Учир нь, монголчуудтай холбогдсон хэрэг төвөг байнга шахуу чих дэлсдэг. Намайг Монголд ирсний дараахан гав гинжтэйгээ цагдаагийн газраас оргочихсон монгол залуугийн тухай зурагтын суваг бүр мэдээлсэн гэсэн. Сул назгай байдлыг нь улс орон даяар шүүмжилсэнд цагдаагийн газрынхан ихэд шаралхаж өнөөх залууг өндөржүүлсэн бэлэн байдалтайгаар эрж хайсан гэнэ. Хоморгонд нь олон монгол хүн өртжээ. Манайхны зарим нь арга барагдахдаа тэрхүү залууд хандан өөрөө очоод баригдсан нь дээрээ гэж зөвлөж байв. Сүүлд сураг сонсох нь ээ, тэр залуу баригдсан гэсэн.
Монгол хүнийг үүднээсээ буцаалгадаг уушийн газар Сөүлд байсан гэвэл та итгэх үү? Манайхан олон удаа тооцоогоо төлөлгүй мурьчихсан учраас тэрхүү уушны газар ийм арга хэрэглэхээс өөр аргагүй болжээ. Бас монголчуудыг оруулахаа байчихсан махны газрууд бий гэсэн. Шалтгаан нь маш энгийн, ухаан жолоогүй иддэг учраас монголчуудыг үйлчлүүлсэн үед тухайн махны газар ямар ч ашиг олдоггүй гэнэ. Мөн манайхан хулгайн хэрэгт их холбогддог. Нүүлгэж буй айлынхаа үнэтэй цэнтэй бүхнийг сорчилж аваад, ажлынхаа дундуур зугтчихсан монгол хүний тухай дуулж л байлаа. Тийм болоод ч тэр үү, Сөүлийн хаа нэгтээ монгол хүмүүс хоорондоо таарвал аль болох нэг нэгэнтэйгээ мэндлэхгүй өнгөрөөхийг хичээдэг болжээ. Уг нь бүр эрт дээр цагт бол Сөүлд хоёр монгол хүн санамсаргүй тааралдвал удаан уулзаагүй аав ээжтэйгээ учирч буй мэт догдолж, удаанаар ярилцан суудаг байв. Харин одоо бол нэгнийгээ алсаас, харцаар нь таньчихаад дэргэдүүр нь танихгүй юм шиг өнгөрдөг. Олны дунд сайн нэгэн ч бий, саар нэгэн ч бий. Нэг эвэр доргивол мянгыг доргиодог гэдэг байх аа, Сөүлд яг л ийм юм болж байна.
Сөүлийн зүүн хэсэгт, метроны буудлын хаяанд нэгэн монгол хоолны газар байдаг юм. Эднийх амттай хоолоороо алдартай гэсэн тул нэгэн орой ажил тарсныхаа дараа зориуд очиж үзэхээр боллоо. Подвалийн давхарт байрладаг, зургаахан ширээтэй тэрхүү зоогийн газарт өдөр бүр өөр хоол голчилж гардаг бөгөөд энэ өдөр гуляш, хуушуур, гэрийн боорцгоор үйлчилнэ гэсэн зар үүдээр нь ороход бичээстэй харагдсан. Тэрхэн үед гэрийн боорцог хайрдаг монгол хоолны газар Сөүлд бүү хэл, Улаанбаатарт ч ховор доо гэж бодогдсон. Хоолны газарт 30-аад насны эр сууж байлаа. Намайг хармагцаа “Ажлаасаа бууж байгаа юм уу” гэж яриа өдсөн. Би “Тийм ээ” л гэв. Тэр эр шөнийн цагаар тэгпэ-ний ажил хийдэг гэж өөрийгөө танилцуулав. Ер нь Солонгос дахь монголчууд шөнөөр ажиллахыг “ягаарах” гэдэг. Энэ нь "ягаан" гэсэн монгол үгтэй огт холбоогүй бөгөөд солонгосоор шөнө гэдгийг "ягаан" гэдэг учраас "ягаарах" гэдэг эрлийз үг үүссэн хэрэг. Гэхдээ ягаан гэрэл туссан шилэн хоргонуудад залуухан охид зогсоод биеэ үнэлдэг шөнийн гудамжийг манайхан “Ягааны гудамж” гэж нэрлэдэг нь монгол хэлний ягаан гэсэн өнгө, солонгос хэлний шөнө буюу ягаан гэсэн үгийг хамтад нь нэг дор багтаачихсан, тун ч догь нэршил болсон юм шиг санагдсан шүү. Би өнөөх эрээс “Хэдэн өдөр дараалан ягаарч байна даа” гэж асуутал “3 жил” гэж хариуллаа. Эхлээд надаар тоглоод байна даа гэж бодсон ч нээрээ гурван жилийн турш ягаарч байгаа гэдэг нь үнэн болов. Нүд нь час улайчихсан, яриа нь ч эв дүйгүй байсан тул түүнийг эхэндээ шөнөөр ажиллаад ядраа юм байлгүй дээ гэж бодсон. Ер нь Солонгост тэгпэ-ний үйлчилгээ маш өргөн дэлгэрсэн. Энэ нь нэг үгээр, хүргэлтийн үйлчилгээ гэсэн үг юм. Ийн байж байтал оюутнууд бололтой 20 гаруйхан насны залуус гаднаас орж ирлээ. Бүгд өнөө орой тэгпэнд гарна гэв. Айл нүүлгэдэг залуус амсхийх л юм бол айл нүүлгэлтийнхээ талаар ярьдаг шиг тэд ч бас урьд шөнийнхөө тэгпэ-ний тухай яриад л байсан. Би тэгпэнд гарч байгаагүй учраас тэдний яриаг сайн ойлгосонгүй. Тэднийг монгол хоолоо идэх зуур би ч бас хоол захиалж идлээ. Гуляш, мантуу, сүүтэй цай захиалав. Сүүтэй цай нь хийцтэй, тун ч сайхан амттай санагдсан. Харин мантуу нь уу, дутуу болгочихсон уу, бүү мэд, чулуу шиг л хатуу байж билээ. Мэдээж гуляш нь яриангүй сайхан амттай байсан. Айлаас эрэхээр авдраа уудал гэгчээр ийш орж ирснийх нэг том олзтой гарлаа. Нөгөө хайгаад байсан “Монгол апат”-ынхаа сургийг тэгпэ-чин эрээс мэдэж авав. Бас хаана байдгийг нь багцаагаар заалгуулж авлаа. Ингээд тэр эрд баяртай гэж хэлчхээд “Монгол апат”-ын эрэлд гаран үдшийн, үл таних гудмаар алхав.
Тэгпэ-чин эрийн чиглүүлсний дагуу гудамж уруудан алхсаар голын эрэг дагуу байршсан гэрэл муутай, бүүдгэр хороололд дөхөж ирлээ. Ойр хавь нэг л эл хуль шүү. “Монгол апат”-ын бичмэл хаягийг тэгпэ-чин эрээс мэдэж аваад гар утсан дээрээ тэмдэглэчихсэн тул ойролцоох байшин бүрийн хаягийг тулгаж явсаар, цаг орой болсныг анзаарсангүй. Тэгээд бараг л харьдаг ч юм уу даа гэж бодож байтал буцах замд дөрвөн давхар шаргал байшин тааралдсан нь яг мөн бололтой. Орцны үүдээр шагайвал доторх нь хав харанхуй. Дотогш ороод шатаар өгслөө. Орцонд хэн ч алга. Гар утасны чийдэнгээ асаан харанхуй орцны хана туургыг сонжтол ханан дээр нь монголоор сараачсан харагдлаа. Тэгмэгц нь энэ байр “Монгол апат” мөн ч бай, биш ч бай, энд ямар нэгэн монгол хүн амьдардаг нь баараггүй гэж тааварлав. Ямар ч л байсан, орцны үүдэн дээр зогсоод хүн гарч орохыг хүлээе гэж шийдлээ. Тэгтэл арваад минутын дараа өндөр нуруутай, хижээлдүү эр тамхилахаар гарч ирэв. Харваас монгол хүн. Би түүнтэй мэндлээд “Энэ Монгол апат гэдэг нь мөн үү?” гэж асуулаа. Өнөөх эр “Харин хүмүүс л тэгж нэрлээд байдаг юм” гэж хариулмагцаа хэрэг зоригийг минь сонирхов. Би түүнд сэтгүүлч гэдгээ хэлээгүй ээ. Хэлсэн ч итгэхгүй байсан биз. Хэн л хар шөнөөр ийм эл хульхан газар ирчихээд монголчуудын амьдардаг түрээсийн сууцыг сурвалжилна гэдэгт итгэх вэ дээ. Харин түүнд түрээсний байр хайж байгаа гэж худал хэллээ. Тэгмэгц өнөөх ахын байр байдал хувьсан өөрчлөгдөж, эзэн нь гэж нэг солонгос өвгөн байдаг тухай ярив. "Монгол апат"-ад нээрээ л дан монголчууд амьдардаг гэнэ. Ихэнх суугчид нь Солонгост богино хугацаагаар ирэгсэд аж. Нийтийн жорлонтой боловч барьцаа мөнгө төлдөггүй, хөргөгч, угаалгын машин нь цаанаасаа, басхүү түрээсийн төлбөр бага гээд давуу тал ихтэй гэнэ. Мэдээж ойр хавьд нь монголчууд олноороо суурьшин амьдардаг тул ажил олоход тус дэмтэй байдаг аж. Тэр ах өмнө нь Солонгост ажиллаж байгаад 13 жилийн өмнө нутаг буцжээ. Ингээд нэг ч удаа эргэн ирэхгүй байсаар өчнөөн олон жилийн дараа залуу цагийн дурсамжит хотдоо ирсэн нь энэ удаагийнх гэнэ. Бид хоёр ийн ярилцаж байтал настай эмэгтэй, залуу бүсгүй хоёр "Сайн байна уу?" гэсээр хүрч ирлээ. Энд өрөө түрээслээд удаагүй байгаа ээж, охин хоёр гэнэ. Хориод насны охин нь их сургуулийн хэлний бэлтгэлд элсэн оржээ. Би сонсож дуулсан сонин хачин зүйлсээ тэдэнд ярилаа. Тэд ч янз бүрийн юм асуув. Ээж нь “Аятайхан байр ер олдохгүй юм. Харин энэ байр барьцаа шаардахгүй амар санагдсан” гэв. Тэгсэн өнөөх ах “Энэ ч дээ, гурван сарынхан орж гарч л байдаг, хямдхан сууц шүү дээ” хэмээн амьдардаг байраа гоочлоод авав. Тэгтэл орцноос гурван монгол залуу гарч ирээд мэндийн зөрөөгүй яваад өглөө. Охины ээж “Монгол хүмүүс байж нэгэнтэйгээ мэндлэхгүй юм. Болдог сон бол монгол хүн бүртэй мэндэлмээр байх юм” хэмээн гомдоллов. Тэгтэл өнөөх ах "Энэ байрныхан бүгд нэгнээ танихгүй ээ" гэж билээ. Удалгүй би сүүлчийн метронд амжиж суух санаатай тэднээс салан ирсэн замаараа алхлаа.
Сөүлд удах тусам Монголоо санаж байлаа. Яг одоо Улаанбаатарт навчис хөглөрүүлэн алхах дуртай намрын улирал минь айлчилж байгаа даа гэсэн ганцхан бодол намайг эх нутаг руу минь яаруулж байв. Тэгтэл Улаанбаатар руу нисэхээс дөрөв хоногийн өмнө Урианхай ах гэнэтхэн ярилаа. Тэр “Өнөөх ажлаа дахиад хийх үү? Хоёр өдрийн ажил гарчихлаа” гэв. Уг нь би дахин арбайт хийхгүй гэж бодож байсан ч түүний саналд татгалзаж чадсангүй ээ. Урианхай ах сэтгэл гарган залгаж байхад яаж үгүй гэхэв. Сүүлийн хоёр арбайт, тэгээд л нутаг буцна даа гэж өөрийгөө зоригжууллаа.
Гэвч маргааш нь өнөөх амархан ажлаа хийсэнгүй. Тоос шороотой, жинхэнэ барилгын ажилд нухлагдав. Бид шинээр баригдаж буй 6 давхар барилга дээр ажиллалаа. Манай бригад ихэнхдээ 5-6 давхар өндөртэй, жижиг орон сууцнуудын ханыг гипсэн хавтангаар бүрдэг ажээ. Ингэхдээ жилийн дөрвөн улирлын турш Сөүлийн өнцөг булан бүрт баригдаж буй шинэ барилгуудыг хэсэж явдаг байна. Бүрэлдэхүүний хувьд цомхон, зөвхөн энэ л ажлаа хийдэг, заримдаа нэг өдрийн дотор хоёр ч барилга дээр очдог гээд манай бригад олон онцлог шинжтэй байлаа. Энэ өдөр энд ажилладаг хоёр монгол залуу маань хүртэл ирсэн харагдав. Ерөнхийдөө Урианхай ах, бид хоёрын үүрэг бол зургаан давхар байшингийн өрөө бүрт гипсэн хавтангуудыг оруулж тавих. Ингэхдээ нэг хүн нуруундаа 4 ширхэг гипсэн хавтанг давхарлан үүрээд шатаар өгсөх ёстой. Нэг гипсэн хавтан хэдэн кг байдгийг хэлж мэдэхгүй боловч лав дөрвөн гипсэн хавтан аймшигтай хүнд байдаг гэдгийг би яс махаараа мэдрэх шиг болсон. Гэхдээ хамгийн хэцүү зүйл нь өргөөд өгсөх биш. Гипсэн хавтан хаалгаар шууд багтахгүй тул өрөөнүүд рүү орохдоо гипсэн хавтангаа заавал хажуулдуулж оруулах ёстой болдог байв. Ингэж оруулах үнэхээр хэцүү. Хөлс цутгах мэт асгарсан. Хамаг бие туйлдан ядарсан. Уг нь би чинь 30 цаг тасралтгүй ажиллахдаа огт шантраагүй хүн шүү дээ. Бас барилгын чулуу зөөж үзсэн, айл нүүлгэж үзсэн, барилга нурааж үзсэн, чингэлэг буулгаж үзсэн атлаа энэ ажлын үеэр л өвдөг сөхрөөд бууж өгчихмөөр санагдсан. Ажлын бээлий минь хүртэл урагдаж цоорсон харагдав. Барилгын тоос шороотой, нарийхан давчуу шатаар нуруундаа чулуу мэт хүнд дөрвөн хавтан үүрчихээд шатны нэг гишгүүр бүрээр дээш ахих үед яагаад ч юм, нэг л шүлэг аманд минь байнга уншигдаад болдоггүй. Тэр нь:
Цэлмэг залуу насныхаа гал дөлөөр бадарч
Сэтгэл зүрх хоёртоо шатаж явах үедээ
Чин сайхан амрагтаа хэлж үзээгүй мөртлөө
Чиний төлөө үхье гэж эх орондоо хэлдэг...
Энэ шүлгийг амандаа шившмэгц л нуруундуу үүрсэн хүнд хавтанг “хүргэх ёстой газар” нь хүргэж чадах ч юм шиг санагддаг байв. Яруу найргийн ер бусын, гайхалтай шид гэж үүнийг л хэлэх байх. Энэ дөрвөн мөртийн хүчээр тэр өдрийг давж туулсан.
Ажил дууссаны дараа, “Маргааш дүү нь ажиллаж чадах юм болов уу даа” гэж хэлмээр байсан ч хэлж чадаагүй. Анхнаасаа л “За” гэсэн бол амлалтаа зөрчих ёсгүй гэж бодсон хэрэг. Урианхай ахтай цуг метроны буудал руу алхах замдаа “Үнэхээр хэцүү ажил юм аа” гэж хэлтэл “Чи харин гайгүй байна. Ах нь анхны өдрөө алиагаа алдаж байлаа. Бүр гарын шөрмөс хүртэл татсан” хэмээн урмын үг хэлж билээ. Тэр үгэнд нь урам авсан уу, бүү мэд, маргаашийн ажлыг даваад туулчих ч юм шиг санагдсан. Маргааш нь Урианхай ах ажилтай болчихсон тул би ганцаараа гарлаа. Өглөө айж л байв. Гэтэл надад аз дайрч тэр өдрийн талыг гипсэн хавтан зөөж, үлдсэн хагасыг Ансан руу явж өнөөх “наадаг ажил”-аа хийж гүйцэтгэлээ. Миний сүүлийн арбайт нэг иймэрхүү өнгөрсөн юм даа. Тэр орой эзэн маань 7 өнгөрөөж ирээд надад хоёр өдрийн цалин гэж 200 мянган вон, дээрээс нь удаан хүлээлгэсэн гээд 20 мянгыг нэмж өгөв. Тэгээд намайг автобусны буудал дээр хүргэж өглөө. Би тэндээс Сөүлийн төв хүрдэг шугамын автобусанд суугаад гэртээ харьж билээ.
Хожим эргэн дурсахад хоёр үйл явдал миний сэтгэлд тод үлджээ. Хоёулаа Чингис хаантай холбоотой байсан нь бүр ч сонин. Эхний түүх нь ийм. Нэг өдөр ажлаа дуусчхаад нэгэн солонгос эрийн хамт Сөүл рүү буцаж байлаа. Бид хоёр англиар хагас дутуу ойлголцчихдог байв. Солонгос эр таньдаг монгол залуу нь Монголд очоод Солонгосын хөрөнгө оруулалттай том компанид ахлагч хийж байгаа тухай сонирхуулаад “Гэхдээ цалин нь үнэхээр бага юм билээ” хэмээн үгээ доогтой байдлаар төгсгөв. Дэлхийн 13 дахь том эдийн засагтай, Риогийн Олимпоор медалийнхаа тоогоор 8-д жагссан, хувийн компани нь гэхэд Apple-тай өрсөлддөг, Азийн бар улсын иргэнд Монголынхоо талаар гайхуулаад хэлчих юу ч олдсонгүй. Солонгосчууд хэзээ ч барууныхан шиг Монголын нүүдэлчин соёл, онгон дагшин байгальд сэтгэл хөдлөхгүй. Бүр уур хүрээд болдоггүй. Тэгэхээр нь “Чингис хаан гэж мэдэх үү” гэлээ. Солонгос эр “Мэднэ ээ” гэж байна. Тэгмэгц нь “Чингис хаан бараг бүх дэлхийг эзэлсэн. Хятадыг ч тэр, бүр Солонгосыг ч тэр” гэв. Тэгтэл өнөөх эр зальтай инээмсэглэснээ “Гэхдээ одоо биш...” гэж билээ. Энэ үг одоо ч бодогдоод болдоггүй юм.
Хоёрдахь үйл явдал нь ийм. Би бас л ажлаа тарчихаад машинд явж байлаа. Гэхдээ ачааны машиныг маань солонгос хүн биш, монгол залуу жолоодож явав. Радиогоор Жон Ленноны дуу эгшиглэж дуусмагц миний цорын ганц мэддэг солонгос дуучин болох Бэк Жи-ёны дуу явав. Энэ хоёр дууны ид шид нөлөөлсөн үү, бүү мэд, би яагаад ч юм Чингис хааныхаа тухай бодлоо. Ямар азаар надад, бидэнд Чингис хаан байгаа юм бэ дээ гэж бодох зуур нүдэнд минь нулимс цийлэгнэв. Би сэтгэл дотроо бол мэгшин уйлж байлаа. 800 жилийн өмнөх тэр хүн одоо ч гэсэн нэгэн үндэстний нөмөр нөөлөг, өмөг түшиг болж байгаа нь надад дэндүү бахархалтай санагдсан. Зарим нэг нь “Түүхээ ярьж хөгждөггүй юм аа” гэж цэцэрхэх л байх. Үнэндээ би хүртэл тийм хүмүүсийн эгнээнд шилжиж байснаа нуугаад яах вэ. Гэхдээ тэр өдрөөс хойш Чингис хаан бол зүгээр нэг бахархан дурсдаг түүхэн хүн биш, тэр одоо ч бидний дотор амьд юм байна гэдэгт чин сэтгэлээсээ итгэсэн юм даг. Айж эмээсэн үедээ ижийгээ дурсдаг шиг, ядарч зовсон үедээ бурханыг эрдэг шиг, Чингис хаан бол монгол хүн бүрийн сэтгэлийн гүнд орших “аврал энэрэл” юм.
Би товлосон өдрөө нутаг буцлаа. Сөүлээс онгоц хөөрмөгц би дугхийчихэв. Харьж байна гэсэн ганцхан бодол намайг тийм их тайвшруулсан хэрэг. Бас ядарсан маань нөлөөлсөн байх. Гэнэт нойрноосоо сэрээд онгоц маань нам гүмд автсаныг мэдрэв. Жаахан өндийгөөд эргэн тойрноо харвал зорчигчид цөмөөрөө унтчихжээ. Тэд ч бас над шиг л их ядарсан бололтой. Аргагүй шүү дээ, хүн бүр л Сөүлийг авралаа гэж хардаг юм. Уншигч та намайг сурвалжилга хийнгээ ажилласан биш, ажиллангаа сурвалжилга хийсэн юм биш үү гэж бодож магадгүй. Аль нь ч байсан, би тийм л гэж хариулна. Хоёр сарын турш сурвалжилга, арбайт хоёрыг хослуулсны дүнд би багагүй мөнгөтэй болсон. Түүгээрээ бараг 15 кг-ийн жинтэй ном худалдаж авсан. National Geographic-ийн логотой аяны хөнгөхөн халбага авсан. Аяга, цүнх, бас хувцас авсан. Өвөл аялж магадгүй юм байна гэж бодоод цасны гутал авсан. Гүйнэ дээ гэж бодоод гүйлтийн гутал авсан. Хавар алхана даа гэж бодоод салхины куртка авсан. Ирээд бас зөндөө монгол ном авсан. Эмээдээ мөнгө шилжүүлсэн, ээждээ эмнэлэгт хэвтээрэй гэж мөнгө илүүчилсэн. Тийм ээ, Сөүл ч бас миний авралын хот.
Нэгэн цагт Төв Азиас гаралтай бор хархнууд сониуч зан болон хоол тэжээл эрэх зөн совиндоо хөтлөгдөн бүх дэлхийгээр тэнүүчилсэн. Энэ нийтлэлийнхээ эхэнд харх адтай, ажилд махруу, төрөлхийн нүүдэлч зантай гэж бичсэн дээ. Сөүлд өнгөрүүлсэн хугацаандаа би монголчуудыг маань зүгээр ч нэг санаандгүй байдлаар харх гэж нэрлээгүй юм байна гэж бодсон. Монголчууд харх шиг л адтай, ажилд махруу, төрөлхийн нүүдэлч зантай билээ.
2016 оны 12-р сарын 22.
НИЙТЛЭЛИЙГ БИЧСЭН ТЭМДЭГЛЭЛ
Өөрөө уншихад ч халширмаар, урт нуршуу нийтлэл нэгийг биччихлээ. Ингэснээр Сөүлийн тухай цуврал нийтлэлүүд маань дуусгавар болж байгаа юм. Өмнө нь бичсэн гурван нийтлэлийн эхнийх нь болох “Сөүлийн тэмдэглэл”-дээ энэ хоттой хэрхэн холбогдсон тухайгаа өөрийн дурсамж түүхүүдээр баяжуулан бичсэн. Харин “Хорин дөрөв”, “Арван хоёр” гэсэн холбоо хоёр сурвалжилга бол айл нүүлгэлтийн тухай хөндсөн анхны даацтай нийтлэл гэж би хувьдаа бодоод байгаа юм. Сайн муу болсон эсэхийг нь үнэндээ хэлж мэдэхгүй байна.
Тэгвэл таны дөнгөж сая уншсан, магадгүй унших гэж оролдоод уйтгартай санагдмагц дундаас нь хаясан эл нийтлэл бол Сөүлд өнгөрүүлсэн хугацаандаа олж мэдсэн, ажиглаж харсан бүхнээ нэгтгэх гэж оролдсон, нэлээд “сэтгүүлч” төвтэй тэмдэглэл-сурвалжилга гэдгийг хэлэхэд илүүдэхгүй биз ээ. Уншигч танд уйтгартай санагдсан бол та зөв дүгнэжээ гэж хэлэхээр байна. Үнэндээ надад ч бас эргээд уншихад үнэхээр уйтгартай санагдсан.
Энэ дөрвөн нийтлэлийг бичсэн сэтгүүлчийн хувьд, нэг дор бөөнд нь бүү уншаарай гэж зөвлөе. Хэрэв тэгэх аваас дан ганц “Сөүл” гэх үгний олон давхцал таныг хордоож мэднэ шүү. Эцэст нь хэлэхэд, цаашид Сөүлийн тухай бичих хэрэг гардаг юм бол, харьд одсон бүсгүйчүүдийн тухай бичих нэг санаа байна. Хэрэв энэ сэдэвтэй холбоотойгоор сэтгүүлч надтай холбогдохыг хүсвэл Та enkhtsolmon23@gmail.com гэсэн э-шуудан руу хэдийд ч захиа илгээж болно шүү.
НИЙТЛЭЛИЙГ БИЧСЭН ТЭМДЭГЛЭЛ
Өөрөө уншихад ч халширмаар, урт нуршуу нийтлэл нэгийг биччихлээ. Ингэснээр Сөүлийн тухай цуврал нийтлэлүүд маань дуусгавар болж байгаа юм. Өмнө нь бичсэн гурван нийтлэлийн эхнийх нь болох “Сөүлийн тэмдэглэл”-дээ энэ хоттой хэрхэн холбогдсон тухайгаа өөрийн дурсамж түүхүүдээр баяжуулан бичсэн. Харин “Хорин дөрөв”, “Арван хоёр” гэсэн холбоо хоёр сурвалжилга бол айл нүүлгэлтийн тухай хөндсөн анхны даацтай нийтлэл гэж би хувьдаа бодоод байгаа юм. Сайн муу болсон эсэхийг нь үнэндээ хэлж мэдэхгүй байна.
Тэгвэл таны дөнгөж сая уншсан, магадгүй унших гэж оролдоод уйтгартай санагдмагц дундаас нь хаясан эл нийтлэл бол Сөүлд өнгөрүүлсэн хугацаандаа олж мэдсэн, ажиглаж харсан бүхнээ нэгтгэх гэж оролдсон, нэлээд “сэтгүүлч” төвтэй тэмдэглэл-сурвалжилга гэдгийг хэлэхэд илүүдэхгүй биз ээ. Уншигч танд уйтгартай санагдсан бол та зөв дүгнэжээ гэж хэлэхээр байна. Үнэндээ надад ч бас эргээд уншихад үнэхээр уйтгартай санагдсан.
Энэ дөрвөн нийтлэлийг бичсэн сэтгүүлчийн хувьд, нэг дор бөөнд нь бүү уншаарай гэж зөвлөе. Хэрэв тэгэх аваас дан ганц “Сөүл” гэх үгний олон давхцал таныг хордоож мэднэ шүү. Эцэст нь хэлэхэд, цаашид Сөүлийн тухай бичих хэрэг гардаг юм бол, харьд одсон бүсгүйчүүдийн тухай бичих нэг санаа байна. Хэрэв энэ сэдэвтэй холбоотойгоор сэтгүүлч надтай холбогдохыг хүсвэл Та enkhtsolmon23@gmail.com гэсэн э-шуудан руу хэдийд ч захиа илгээж болно шүү.
4 сэтгэгдэлтэй
suuliin gurvan niitleliig n neg amisgaagaar unschihlaa, ehleed orohod ene niitlel oroogui baisan, daraa n home ruu orhod nemegdsen baihaar n olzuurhaad unshaad duusgalaa. bayrlalaa nudend haragdtal bichjee, amidral, hun, hunii saihan setgel zergiig jijighen zuils deer l ajiglaad gargaad ireh ymaa :)
ReplyDeleteуйтгартай биш, чиний нийтлэлийг нэг л эхэлсэн бол дуусгахаас аргагүй байдаг...
ReplyDeleteХархтай үйлдвэрт очвол хөлд нь чирэгдэнэ гэж айдаг гэж ойлголоо, мөн үү
ReplyDeleteshine bichver hiigeech
ReplyDelete