Арван хоёр
December 12, 2016
(Жич: Хэрэв та “иса”-ны тухай ямар ч ойлголтгүй бол миний өмнө нь бичсэн “Хорин дөрөв” нийтлэлийг эхлээд уншаарай гэж зөвлөе.)
Сөүлд өнгөрүүлсэн хоёр сарын хугацаандаа би хүний нутагт удаан жил ажиллаж амьдарсан монголчууд бусадтай анх уулзахдаа бүрэг даруу, бүр үг дуу цөөтэй байдгийг олж анзаарсан юм. Эхэндээ энэ нь ихээхэн гайхаш төрүүлж байсан ч эцэс сүүлдээ ингэхээс ч өөр аргагүй юм байна гэдгийг ойлгосон. Үнэхээр ч өдөр бүр шахуу өөр хүмүүстэй ажиллаж буй үед бусдын амьдралыг сониучирхан шалгаана гэдэг нь дэндүү залхмаар хэрэг юм билээ.
Ер нь Солонгос дахь монголчууд нэг нэгэнтэйгээ уулзаж танилцахдаа нэрийг нь түрүүнд асуухын оронд шууд л “хэзээ ирсэн, хэр удаж байгааг” нь эхэлж сонирхдог. Учир нь энэ асуултын хариултад тэр хүний тухай, чухал гэгдэх бүхий л мэдээлэл нуугдаж байдаг юм. Жишээ нь хэн нэгэн “Ирээд удаагүй ээ...” гэж хэлбэл хэлний мэдлэг, ажлын туршлагыг нь хэн ч юуг ч нэмж асуулгүйгээр мэдчихдэг гэсэн үг. Харин “Арваад жил болж байна аа...” гэвэл тэр хүн хэлэндээ гаргууд, ажилдаа гаршсан, бас яг л солонгос хүн шиг хааяадаа хатаасан наймаалж зажлангаа будааны айраг уучихдаг юм байна гэж дүгнэхэд хүргэдэг сэн.
Тэгвэл энэхүү нийтлэлийн маань гол баатар энд “хараар” амьдраад олон жилийг үджээ. Бүхэл бүтэн 12 жил.
Шөнийн такси Хан мөрний умард эрэг дагуух хурдны замаар салхи татуулан давхисаар Сөүлийн зүүн хэсэг дэх намхан сууцуудтай “борчуудын дүүрэг”-т дөхөж ирлээ. Жолоочийн хажууд сууж яваа, 30 гаруй насны монгол залуу бол хойшид өгүүлэх түүхийн маань гол баатар юм. Хэдий энэхүү сурвалжилга маань урт, нуршуу гэгдэж магадгүй ч энэ бол нэг бүтэн шөнө, бас дараа өдрийнх нь үд хүртэлх үйл явдлыг багтаасан ахар богино хугацаанд хамаарах жирийн л нэг тэмдэглэл гэдгийг уншигчдадаа сануулъя. Энд жигтэй сонин үйл явдал, эсвэл адал зохиолд гардаг шиг жир биш, нууцлаг хэрэг тохиож магадгүй гэж тааварлаж байгаа бол эрхэм уншигч таныг гонсойлгох хэрэг гарах нь дээ. Энэ бол зүгээр л Солонгосын хойгийн өмнөд хагаст 12 жил амьдарсан нэгэн монгол залуугийн түүх юм.
Эхлээд түүнийг хэн гэж дуудахаа шийдсэний дараа энэхүү түүхээ үргэлжлүүлье. Би удаан бодсоны эцэст, гол баатрын маань долгионтсон буржгар үс шууд л Виктор Цойг санагдуулсан учраас түүнийг зүгээр л Цой гэж дуудахаар шийдсэн юм даг. Уг нь тэр эндхийн монгол залуусын адилаар солонгос нэртэй боловч энэ удаад нэрийг нь нууцлахаас өөр аргагүйд хүрлээ. Учир нь тэрээр хүний нутагт хууль бусаар амьдарч байгаа шүү дээ.
Ер нь солонгос нэртэй болно гэдэг ажил хөдөлмөр эрхэлж буй үед гадаад хүн гэдгээ мэдэгдүүлэхгүй байх хамгийн том халхавч болдог учраас энд удсан хүн бүр нэг л мэдэхэд ямар нэгэн харь нэртэй болчихсон байдаг. Ердөө хоёрхон сар болсон би хүртэл солонгос нэртэй гэвэл уншигч та лав итгэхгүй төдийгүй нэрийг минь сонсоод хөх инээд чинь хүрч магадгүй. Миний нэр бол Инха. Дэндүү танил сонсогдож байгаа биз, яагаав Инха гэдэг чинь “Бүгдийг нь” (All In) гээд нэгэн үе үзэгчдийг байлдан дагуулсан солонгос драмын гол дүрийнх нь нэр шүү дээ. Энхээ гэдэг нэртэй маань ижил сонсголонтой учраас би ийм нэртэй болчихсон хэрэг.
Энэ үдэш Цой Итавон гэх америк хороололд удахгүй Монгол руу буцах нэгэн найзтайгаа уулзаад дугтуйтай долоон мянган долларыг ээж рүүгээ илгээсэн бөгөөд дараа нь өнөөх найзтайгаа хүнгүй, эл хульхан хоолны газарт гахайны нурууны ясыг ялз болгож чанасан “хижангүг” гэх шөлийг хөлсөө гартал уугаад араас нь хоёр лонх сөжү задалж билээ. Яг энэ мөчид би тэдний дэргэд суугаад сонирхолтой яриануудыг нь амтархан чагнасан юм даг. Уг нь би Цойгийн тухай эртнээс мэдэх боловч хэрхэн ажиллаж амьдардгийг нь мэддэггүй байлаа. Цой шиг арваад жил ажилласан туршлагатай исачин Сөүлд ховор, Цой шиг исаны газрынхаа Тимжаан болсон монгол хүн цөөхөн гэх мэтээр түүний тухай домог мэт ярианууд олон. Айл нүүлгээд дөрвөн жил болж буй дотнын найз нь хүртэл “Цойгийн дэргэд миний айл нүүлгэнэ гэж юу байхав дээ” хэмээн надад аминчлан ярихыг сонсоод иса бол асар нарийн эрэмбэ дараатай ажил юм байна гэдгийг ойлгосон. Нээрээ ч Цой хүний нутагт өнгөрүүлсэн 12 жилийнхээ 11-ийг айл нүүлгэх ажилд зориулжээ. Тиймээс л би Цой бол исаны тухай сурвалжилгад маань хамгийн ихээр тохирох хүн юм байна гэдэгт хатуу итгээд түүнд ахуй амьдралыг нь сонжих санал тавьсан ч эхэндээ тэр татгалзаж байгаад эцэс сүүлдээ зөвшөөрсөн юм. Гэвч түүний “Яахав манайд нэг хоноод маргааш нь надтай цуг ажиллаад үзэхгүй юу” гэсэн найзаараа дамжуулж хэлсэн тоомжиргүй хариултаас хойш өдийг хүртэл хэн хэнийх нь зав боломж гарахгүй явсаар өнөө шөнө л тэднийд зочлох, бараг сүүлчийн гэмээр завшаан тохиож билээ. Учир нь би нөгөөдөр өглөө нь Монгол руу буцах байлаа. Цой дотнын найзтайгаа уулзаж дуусаад гэр лүүгээ шууд л таксидчихсан бөгөөд тэр урд, би хойно сууж явсан.
Яг одоо бол метро амсхийчихсэн, ойр хавийн гудамж талбай эзгүйрч хоосорсон гүн шөнийн цаг билээ. Замын турш жолоочтой хөөрөлдөн явсан Цой хөлсний тэргийг гэрийнхээ үүдэнд аваачсангүй, ойролцоох зам дээр зогсоолголоо. Гадаадын иргэдийг сэжигтэй санагдсан л бол гэрийнх нь хаягийг зааж өгөөд цагдаагийн газарт мэдээлчихдэг таксины жолооч нар олширсон тул хууль бусаар амьдардаг Цойгийн хувьд болгоомж, сэрэмж юу юунаас илүү чухал.
Төдхөн бид таксинаас буугаад зам хөндлөн гарч давчуу, харанхуй гудам руу нэвтэрлээ. Замдаа би:
-Таксины жолооч таныг гадаад хүн гэж гадарласан болов уу гэж сониучирхан асуутал,
-Үгүй байлгүй дээ хэмээн тэрээр ер тэвдсэн шинжгүй, даруухан хариулав.
Нээрээ л түүнийг гадаад хүн гэж хэлэх хэцүү. Мань эр солонгосоор өөгүй цэвэрхэн ярьдаг төдийгүй яг л солонгос хүн шиг харагддаг. Духдуулж өмссөн загварлаг бүрх малгай нь, зузаан хүрээтэй харааны шил нь Сөүлийн дэгжин залуусыг санагдуулдаг байв.
-Та тэгээд таксины жолоочтой юун тухай хөөрөлдсөн юм бэ гэж намайг үргэлжлүүлэн асуухад:
-Насаараа такси барьсан эр гэнэ ээ. Давхихыг үзүүлж өгдөг азоши байна лээ шүү гэв. Эрэгтэй хүнийг солонгосоор азоши гэдэг бөгөөд тэрээр яриандаа байсхийгээд л солонгос үг хавчуулна. Захирал (сазан), цалин пүнлүү (тун), цагийн ажил (арбайт) гэх мэт ойр зуурын үгийг нь би төвөггүй ойлгочихдог бол харин хариуцлага, хориотой зэрэг ойлгомжгүй, хүнд үгсийг солонгосоор хэлснийхээ дараа заавал надад орчуулж өгдөг байв.
Алхах зуураа эргэн тойрноо сонжиж харвал нэг л эл хуль, эзэнгүй гудамжаар явж буй гэдэг нь илт. Байшингуудынх нь хаалга цонх цөм хагарч яйжийжээ. Гудамжинд нь машин тэрэг ч харагдсангүй. Энд тэндгүй хог новш л хөглөрөх аж. “Ямар сонин, эвгүй газар амьдардаг юм бэ дээ” хэмээн гайхширч явтал Цой түрүүнээс хойш нэг зүйлийг тайлбарлаад байсныг нь би сонсоогүй, чихнийхээ хажуугаар өнгөрүүлчихжээ. Тэрээр:
-...Би ч ёстой азтай шүү хэмээн тун баясгалантайгаар нэг зүйлийг ярьж байлаа.
-Яагаад билээ, хэмээн өмнөх яриаг нь сонсоогүй болохоор түүний юу ярьсныг нь лавшруулах санаатай асуутал:
-Энэ хавийг газарт оруулчихсан юм аа. Тэгээд л оршин суугчид нь нүүгээд явчихсан хэрэг. Удахгүй бүгдийг нураагаад ормон дээр нь өндөр барилга барих биз. Харин амьдардаг байшин минь золтой л газарт орчихоогүй. Тэгсэн бол нүүх хэрэг гарахгүй юу! гэж билээ.
Уг нь эндхийн сууц бүр халаалттай, ханандаа цорготой, басхүү бохирын шугамд холбогдсон гээд бидний ойлголтоор бол тун тохилог боловч Сөүл хотод бол энэ нь “гэр хороолол”-доо тооцогдоно. Гэхдээ иймэрхүү хуучны дүүргүүд надад лав гойд сэтгэл татам санагддаг юм. Тахирлаж орооцолдсон нарийн гудмуудаар нь тачигнасан дуутай “моторт дугуйнууд” сүлжилдэж, тэвшиндээ дүүрэн бараа ачсан доншуур худалдаачид бараг гудамжны үзүүр болгонд нь зогсчихсон, бас болоогүй ээ, цагаан хоолойгоор мөргөлийн дуу эгшиглүүлэх мэт зарлал сонордуулах нь бүхий л зүйлс нь эмх цэгцэд хүлэгдсэн Сөүлийг нэг л тийм ер бусын, дорнын шинжтэй болгодог сон. Голдуу 2-4 давхар бүхий, ханаа тойрсон нарийхан шаттай тоосгон байшингууд нь хэлбэр хийцээрээ бүгд өөр боловч ихэнх нь интоор мэт улаан өнгөтэй байхаас гадна түрээсийнх байдаг. Ер нь Солонгос дахь монголчууд иймэрхүү түрээсийн сууцанд амьдрах нь түгээмэл. Ялангуяа Цойгийн амьдардаг Сөүлийн зүүн хэсэг бол монголчуудын үүр ноохой болсон газар гэхэд хэлсдэхгүй. Анх Сөүлд хөл тавьснаасаа хойш энэ хавьдаа л амьдарч ирсэн тэрээр амьдардаг дүүргээ Улаанбаатараар бол 25-р эмийн сан хавьцаа юм уу даа гэж тодорхойлсон.
-25-р эмийн сангаас хороолол руу ч тэр, хотын төв рүү ч тэр, эс бөгөөс Зайсан руу ухасхийхэд ч ойрхон байдаг шүү дээ. Манай дүүрэг бол яг тийм газар. Сөүлийн хамгийн чинээлэг дүүрэг Ганнам руу гүүр даваад л орчихно. Энэ орчимд орон сууцны хорооллууд чигжүү байрладаг тул исаны олдоц ихтэй гэсэн үг. Монголчууд ч бас олноороо суурьшдаг учраас ажил сураглах болоод олж өгөхөд дэмтэй байдаг юм хэмээн тэр ярилаа.
Дараа нь бид түүний амьдардаг байшингийн дэргэдүүр өнгөрч, гудамжны үзүүр дэх шөнийн мухлагаас хоёр лааз шар айраг авчхаад буцаж алхан тэднийд ирэв. Түрээсийн нэг өрөө байр нь нэгдүгээр давхарынх ажээ. Байшин нь орцгүй учраас жижигхэн шатаар хэд өгсөөд гадаа хаалгаа түлхүүрдээд онгойлгочихов. Тэднийд ороод хамгийн түрүүнд Монголын төрийн далбаа болон гэр бүлээрээ авхуулсан жаазтай зураг нүдэнд тусав. Цой айлын бага бөгөөд “хөвгүүн” байх үеийн тэрхүү зурган дээр нүдний шил зүүгээгүй төдийгүй үс нь хүртэл буржгар биш байгаа нь инээдтэй, ер танигдахааргүй харагдав. Галзуухандаа лантгар том хөргөгч, унтлаганы өрөөндөө бараг өрөөний талыг эзлэх хэмжээтэй нүсэр том ор залжээ. Ер нь шүүгээ, угаалгын машин гээд тэдний ихэнх тавилга томоос гадна үнэтэй санагдав. Цой хүйтэн кимбаб гартаа барьсаар дугуй шилэн тавцантай жижиг ширээн дээр болгоомжтой тавих зуураа “Манайд миний худалдаж авсан нэг ч тавилга байхгүй” гэв. Айл нүүлгэдэг ажлын нэг давуу тал бол энэ. Солонгос айлууд бараг шинээрээ шахуу тавилга сэлтээ хэнэг ч үгүй хаячихдаг учраас айл нүүлгэдэг монголчууд тун төсөр аргаар гэрээ тохижуулчихдаг төдийгүй арай гайгүйгээс нь шилж сонгон Монгол руу каргогоор ачуулдаг. Карго бол Солонгост монгол хүмүүсийн ажиллуулдаг, хамгийн сайн хөгжсөн бизнес. Утас цохиход л портертой монгол жолооч давхиж ирээд ачаа барааг чинь хормын дотор л жинлэж, “Контейнэр бараг дүүрчихсэн. Маргааш Монгол руу гарчих байх” хэмээн ер итгэмээргүй үг хэлмэгцээ машинаа паржигнатал асаагаад салхи татуулан давхиж одно. Гэвч хэлсэн үг нь ихэнхдээ үнэн байдаг бөгөөд хоёр долоо хоногийн дараа Монголоос карго буучихсан тухай мэдээ ирнэ. Тавцан дээр нь кимбаб, үхрийн мах өрөөстэй, чамин хийц бүхий шилэн ширээг нь “чинээлэг айлын унтлаганы өрөөнд байсан эд болов уу” гэж таамагласан ч энэ бодлоо Цойд хэлсэнгүй.
Монгол руу буцах гэж буй таньдаг хүмүүстээ дугтуйтай доллар дайж явуулдаг байсны дүнд Цой Монголд багахан хэмжээний хадгаламжтай болоод зогсохгүй нэг өрөө байр худалдаж авчээ. Ээж нь бага хүүгийнхээ илгээсэн мөнгийг 12 жилийн турш банкинд уйгагүй хадгалсан байна. Цой ганцхан мөнгө ч биш тавилга сэлт ч явуулна. Улаанбаатар дахь нэг өрөө байраа яг л солонгос айл шиг тохижуулсан болохыг түүний гар утсан дээрх зурагнуудаас харж билээ. Арван хоёр жилийн турш эргэн очоогүй төрөлх хотоо, амьдрах нь бүү хэл, үүдээр нь шагайж ч үзээгүй шинэ байраа “миний гэр” гэж дотночлох мөртлөө залуу насаа элээсэн Сөүл хотоо, яг одоо амьдарч буй энэ байраа “миний түр сууц” гэж тодорхойлсон нь надад лав эхэндээ “шударга бус” санагдсан ч түүний удаах ярианаас учрыг нь ойлгосон юм даг.
-Би хэзээ ч баригдаж болно шүү дээ. Тийм учраас энэ байрандаа дурсамж хоргодох, үнэ цэнтэй зүйл үлдээгээд хэрэггүй гэж боддог хэмээн тэр өгүүллээ.
Ер нь Сөүлд хууль бусаар амьдарна гэдэг амар хялбар зүйл биш. Баривчилгааны тухай мэдээ өдөр тутам чих дэлсдэг. Монголоор бол “Гадаадын иргэн, харьяатын газар” гэх урт нэртэй байгууллагыг эндхийн монголчууд зүгээр л “Иммигрэшн” (Immigration) гэж товчилж ярьдаг. Үйлдвэрийнхээ эзнээс ч эмээж айдаггүй монголчуудыг ганцхан Иммигрэшн л атгандаа оруулдаг. Цэрэг цагдаагийнхан шиг дүрэмт хувцас өмсдөггүй, энгийн номхон иргэд шиг харагдах иммигрэшнийхэн эхлээд зорчигчид олонтой метроны буудлын орц гарцан дээр зогсоод бичиг баримт шалгадаг байсан бол өдгөө “харынхан” үүрлэсэн байж болзошгүй, буйд давчуу гудмуудаар ангуучилж, бүр солонгос иргэдийн матаасаар гэрийнх нь үүд хаалгыг тогшдог болжээ. Солонгосоор матахыг шингү гэдэг. Тэндхийн үйлдвэрт шингү орж, тэр маань шингүгээр баригдаж гэсэн таагүй мэдээ манайхны дунд салхи мэт түгдэг. Доод гудамжны таньдаг залуу нь иммигрэшнд баригдаад бараг гавлуулж амжаагүй байхад л дээд гудамжныхан нь иммигрэшний үнэрийг авчихсан байдаг. Тиймээс Солонгос хүнтэй муудалцаж болохгүй шүү хэмээн энд удсан монголчууд үргэлж сануулдаг байлаа. “Та нар нүүдлийн шувуу шиг яваад л өгнө, харин бид энд өвөлжинө шүү дээ” гэдэг байв.
Нэг оюутан залуу надад айл нүүлгэж байгаад цагдаагийнханд золтой л баригдчихаагүй тухайгаа ярьсан юм. Мань нөхөр амралтын өдрөөр исанд гарч л дээ. Өөр хоёр ч монгол хүнтэй цуг ажилласан тэр өдөр, нүүлгэж буй айлынхаа эд хогшлыг цахилгаан шатаар зөөж таарч. Нэг цахилгаан шаттай байрнуудад оршин суугчид болон айл нүүлгэлтийнхний хооронд мэр сэр маргаан дэгддэг бөгөөд тэр өдөр ч гэсэн тийм маргаан үүсчээ. Тэгтэл тэрхүү маргаанаас хойш хэдхэн минутын дараа дүрэмт хувцас өмссөн хоёр залуухан цагдаа нэгдүгээр давхрын цахилгаан шатан дээр ирээд “Энд гадаад хүмүүс айл нүүлгэж байна гэсэн мэдээлэл ирлээ. Тэд нар хэдэн давхарт ажиллаж байгаа вэ?” хэмээн манайхны нэгнээс асуужээ. Хэл ус сайтай өнөөх залуу хэдэн давхарт айл нүүлгэж байгаагаа буруу зааж өгөөд цагдаа нар цахилгаан шатаар дээш өгсөх хооронд нөгөө хоёр руугаа утас цохиж тэднийг шатаар сэм буулгаж амжжээ. Айж балмагдсан гурав маань ажлаа тэр чигт нь хаяад зугтчихсан гэдэг. Цагдаад баригдвал бүх юм дуусаа л гэсэн үг. Нэгэнт бүртгэлд орчихвол шоронгийн саатуулах өрөөнөөс иммигрэшний байцаах өрөө рүү хүргэгдэж, хэдэн өдрийн турш “харын амьдрал”-аа тоочин өгүүлж дуусаад удалгүй Монгол руу нисэх болно.
Иммигрэшний байцаах өрөөнд хэд хонож үзсэн нэгэн монгол эр надад “Тэнд бүх юм нь туйлын цэвэрхэн. Манайхнаас гадна хятад, вьетнам, филлипин гээд олон орныхон байсан. Нэг хятад эр уйлаад л байсан юм даг. Аргагүй биз дээ, ямар нүүрээрээ эх нутагтаа харих билээ? Өчнөөн хүн түүнийг итгэж найдаж явуулсан байж таарна шүү дээ. Харин монголчууд бол өөр. Сараалжин төмөрний цаанаас бие биенийхээ яаж баригдсан болон хэдэн жил болж буйг сонирхоно. Тэдний дунд хоёр сар болоод баригдсан ч хүн байсан, хориод жил болоод баригдсан ч хүн байсан” хэмээн хуучилж билээ. Тэнд ганц уйдаа гаргадаг зүйл нь зурагт боловч тэр нь дуугүй учраас эхэндээ уйтгартай, залхмаар санагдсан боловч эцэс сүүлдээ үзээд л баймаар, үйл явдлыг нь ойлгоод ч байгаа юм шиг санагддаг болсон гэнэ.
Баривчилгааны тухай өч төчнөөн түүх бий боловч Цойгийн амьдардаг дүүрэгт болсон нэгэн мөргөлдөөн энэ бүх ярианы хамгийн оргил нь. Үнэн худлыг нь би баталж чадахгүй ээ. Гэхдээ энэ түүхийг надад ярьж өгсөн хүн нь энэ мөргөлдөөнд биечлэн оролцсон хүнээс сонссон гэдгээ хэлсэн. Иммигрэшнийхэн баривчилгаагаа маш хянуур үйлддэг. Нэг л алдаа гаргах юм бол “үхэхдээ үхэр буугаа тавина” гэдэг шиг яахаас ч сийхгүй болсон харынхан зугтаж байгаад амиа ч алдах тохиолдол гардаг гэнэ. Хятадууд бол өндөр барилга дээрээс шууд л үсэрчихдэг гэсэн. Мэдээж юу гэж л баригдах гэж буй “харынхан” замын цагдаа шидэт дохиураараа ганц дохиход л машинууд нам зогсдог шиг дуулгавартай байх вэ дээ. Тэгвэл хэдэн жилийн өмнө монголчууд маш олноороо гардаг, Сөүлийн хамгийн том исаны газрын нэгд баривчилгаа оржээ. Бас л нэг солонгос нь “шингү”-дсэн бололтой. Өдөр бүр 20-30 монгол залуу бүхээгтэй машинуудад хуваагдаж суугаад тухайн өдрийнхөө айлыг нүүлгэхээр Сөүлийн өнцөг булан бүр рүү гардаг байсан бөгөөд тэр өдөр ч бас тийм тооны хүн цуглажээ. Өглөө эрт ажилд гарахын өмнө шижигнэсэн олон залуу хайрцаг саваа янзлан, ажилдаа бэлдэцгээж байлаа. Гэтэл гудамжных нь хоёр үзүүрийг цагдаагийн том автобуснууд таглан иммигрэшн, цагдаа нийлсэн нүсэр баг тэднийг бүсэлжээ. Өдөр бүр хүчний ажилд нухлагдсаар булчин шөрмөс нь зангирсан монгол эрчүүд амь амиа бодож зугтсангүй, аль эсвэл амархан бууж өгөхийг ч хүссэнгүй, “алалцаад” гарахаар шийджээ. Исаны ажил үүр хаяарахтай зэрэгцэн эхэлдэг учраас ойр хавийн гудамж талбай нойрмог, хүнгүй шахам байсан нь мэдээж. Ийнхүү өглөөний эл хульхан гудамжинд “Нью-Йоркийн гангстерууд” кинонд гардаг шиг цус нөж асгарсан аймшигт мөргөлдөөн дэгджээ. Бяр хүчтэй залуучууд бүслэлтийг сэт цохин өндөр хана даван зугтаж арын бяцхан төгөл рүү ороод замхарчээ. Энэхүү хүч тэнцвэргүй тулаанаас ихэнх нь мултарч чадсан гэдэг юм билээ. Ахиад л хэлье, энэ түүхийн үнэн худлыг нь мэдэхгүй боловч өглөөний тэр зураглал яг л болсон үйл явдал шиг, би өөрөө нүдээр үзсэн юм шиг санагддаг юм. Яагаад гэж асуух байх л даа. Учир нь исачид бол миний мэдэх хамгийн гүжирмэг, бяр тэнхээтэй, жинхэнэ эрчүүд байдаг юм.
Цой ч бас “иммигрэшн”-тэй халз мөргөлдөж байжээ. Гэхдээ гудамжинд бус, метроны буудал дээр. Иммигрэшнийхний нүд бүргэд шиг хурц гэж ярьцгаадаг. Үймсэн олны дундаас, бусдад бол үл анзаарагдам “сэжигтэй харц”-ыг ганцхан ширвэлтээр л олоод харчихдаг гэнэ. Цой метроны буудлын гарцан дээр албаныхан бичиг баримт шалгаж байгааг гэнэт л анзаарчээ. Олны урсгалыг сөрж эсрэг зүгт алхвал өөрийгөө шууд илчилснээс өөрцгүй учраас өөртөө итгэлтэй царай гаргахаар шийдсэн байна. Тэгтэл хажууд нь бөгтөр нуруутай, нас дээр гарсан эмгэн гартаа тортой юм барин удаанаар алхаж байна гэнэ. Цой “Эмээ, танд тусалъя, тортой юмаа нааш өгчих” гэж хэлээд хажуунаас нь түшин алхсаар бүргэд мэт хурц хараатай иммигрэшнийхний дэргэдүүр өнгөрч чаджээ. “Тэд намайг эмээдээ тусалдаг, сайн хүү байна гэж бодоо биз” хэмээн Цой өнөөх айхтар Иммигрэшний албыг бяцхан шоглоод авлаа.
Тэр өдрөөс хойш иммигрэшнтэй нэг ч тааралдаагүй гэнэ. Гэхдээ надад арван хоёр жилийн турш баригдалгүй ирсэнд нь ямар нэгэн арга юмуу нууц байгаа байх гэж бодогдоод болдоггүй. Тэгтэл Цой “Хувцаслалт бол виз” гэж хэлсэн юм даг. Уг нь би иймэрхүү “Тэр бол тийм” гэсэн энгийн ч юм шиг, этгээд ч юм шиг тодорхойлолтод тэр бүр дуртай хандаад байдаггүй боловч Цойгийн эл үг миний асуултад хамгийн сайн тохирох, оновчтой хариулт юм байна гэж хүлээн зөвшөөрсөн. Нээрээ уншигч та бүхэнд түрүүнээс хойш нэг зүйлийг дуулгахаа мартчихаж. Цойгийн байнга зүүж явдаг харааны шил нь үнэндээ “шилгүй” юм билээ шүү. Мөн тэрээр ууж идэхдээ болгоомжтой, алив хэрүүл маргаанд оролцохгүй, оройтсон бол Сөүлийн хаанаас ч гэсэн таксидаад харьчихдаг байх хэрэгтэй, ер нь өөрөөсөө харамласан хүн л хожим ихийг алддаг гэж айлдсан. Сөүлд амьдрахыг сүмд даяанчлахтай зүйрлэвэл арван хоёр жил бясалгалсан түүний үг “шинэхэн ламхай нар”-т тун ч их хэрэг болох билээ.
Үл буцна гэсэн зорилготойгоор түүний Сөүлд ирсэн 12 жилийн өмнөхийг бид эргэн дурслаа. Ирээдүйд сэтгүүлч болно гэсэн ямар ч бодолгүй сурагч хөвгүүн байсан үед минь тэрээр их сургуулиа төгсчихсөн цэл залуухан эр байв. Жил орчим албаны ажилд зүтгэчихсэн, бас дундуур нь Солонгост нэг удаа очоод үзчихсэн тэрээр Монгол руу мөддөө буцаж ирэхгүйгээр Сөүл рүү нисэх шийдвэрийг ердөө долоохон хоногийн дотор гаргачихсан гэдэг. Ээж нь, хайртай бүсгүй нь онгоцны буудал дээр гаргаж өгсөн, гунигтай ч юм шиг саарал өдрийг тэр одоо ч мартдаггүй. “Ганцхан жил. Чи минь ганцхан жил л хүлээчих. Жилийн дараа нисээд л ирнэ” гэж хэлээд тэр холын холд оджээ. Сэтгэлт бүсгүй нь нисэх онгоцны буудлын нүсэр бүүдгэр цонхноо нүүрээ наагаад гараа шүхэр мэт бөмбийлгөн сүүдэрлэж, хайртай залуугаа мартахгүй л гэж шунамхайран харсан нь харамсалтай нь өнөөг хүртэлх сүүлчийн учрал тохиол байсныг тэр хэзээ ч төсөөлөөгүй болов уу. “Тэр минь намайг мөн ч их хүлээсэн дээ. Бүхэл бүтэн 5 жил” хэмээн ярих үед Цойгийн нүдэнд нулимс цийлэгнэж байлаа. “Би л буруутай, би л буруутай” гэж тэр давтан давтан өгүүлэв.
-Тэр өдрөөс хойш дахин нэг ч удаа уулзалдаагүй хэрэг үү?
-Тийм ээ.
-Одоо ч гэсэн таныг хүлээж байгаа ч юм бил үү, хэн мэдлээ гэж би сэтгэлийг нь засах санаатай, сүүлд бараг хэрэггүй ч асууж дээ гэж бодогдмоор хэнэггүй байрын үг унагалаа. Тэгсэн тэрээр:
-Тэр маань гэрлэчихсээн гэв.
-Ммм.
-Аргагүй шүү дээ. Би амлалтдаа хүрээгүй юм чинь. Түүнийг мөн ч их хүлээлгэсэн дээ.
Гэвч тэр өнгөрсөн хугацаанд ижийтэйгээ уулзаж амжжээ. Хэдэн жилийн өмнө ээжийгээ Солонгост урьж авчраад Сөүлийг үзүүлсэн гэнэ. Хамгийн харамсалтай нь тэр аавтайгаа уулзаж чадалгүй байсаар аавыгаа үхэлд булаалгажээ. Уг нь би аавынх нь тухай юуг ч асуугаагүй боловч Цой юуг ч юм ярьж байснаа гэнэтхэн л аавыгаа дурсахдаа мэгшин уйлчихсан юм даг. Нулимс бөмбөрөөд л байсан. Нүдэндээ дүүрэн нулимстай тэрээр багадаа аавынхаа машинд суун гэр бүлээрээ Монголын хээр талаар салхи татуулан давхиж явснаа дурсав. Дараа нь арай тайвширсан болоод “Аавдаа, дуртай машиныг нь аваад өгчихдөг л байж гэж харамсах юм...” хэмээн өгүүлж билээ.
Аравдугаар сарын сэвэлзсэн салхитай энэ үдэш Цой, бид хоёр шөнийн 3 цаг хүртэл ярилцсан юм. Өглөө 6 цагаас бид сэрэх ёстой. Унтахын өмнө тэрээр шүүгээгээ ухан хоёр ноосон малгай, нэг саравчтай малгай гаргаж ирээд “Саяхан малгайны үйлдвэр нүүлгэсэн юм. Эзэн нь бид нарт уут дүүрэн малгай өгөөд...” гэж ярингаа өнөөх малгайнуудаа надад бэлэглэв. Би хөвсгөр, дулаахан малгайнуудыг хараад Улаанбаатарын тачигнасан хүйтэн өвлийг дурслаа.
Цой агааржуулагчийнхаа сэрүүцүүлэгч горимыг унтраахаа мартчихсан тул Улаанбаатарын өвөл өглөөгүүр жиндүүлж дааруулдаг шиг хүйтэн хонов. Өглөө 6 цаг дөхөв үү үгүй юу түүний утас зогсоо зайгүй жингэнэх нь тэр. “Тэр гарсан уу? Хэн юу болсон? Та хоёр хаана явж байна” гэх зэргээр ярихыг нь сонсвол сониноор бол эрхлэгчийн ажлыг л хийгээд байгаа бололтой. Үнэндээ Цой бол тимжаан. Энэ нь исаны газрынхаа “эрхлэгч”, эзний араас орох эрх тушаалтан гэсэн үг. Тухайн айл, албан газрыг 5 хүн ч бай, 50 хүн ч бай, чухам хэдэн хүн нүүлгэсэн ч хамаагүй, Цой бүгдийг ахалж гардаг төдийгүй цалин хөлсийг нь бодож олгодог. Цой шиг тимжаан хийдэг монгол хүн Сөүлд ховор. Учир нь түүн шиг тимжаан болохын тулд иса хийсэн арваад жилийн туршлага, шаггүй сайн солонгос хэл хэрэгтэй. Үнэнийг хэлэхэд над шиг ажил хэлээ ч мэдэхгүй “нусан буунууд” Сөүлд очмогцоо л иса хийж болоод байдаг нь Цой шиг л туршлагатай исачдын ач гавьяа билээ. Тэд Сөүлийн исаны газар болгоныг нүхлээд зогсохгүй үүрлэж орогносон тул бидэнд бэлэн зэлээхэн зам гаргаж өгсөн хэрэг. Арваад жилийн өмнө хэл мэдэхгүй, ажилд дөргүй монгол хүн иса хийнэ гэвэл хэн ч зөвшөөрдөггүй байсныг бодвол өдгөө бол исаны оргил үе юм. Сүүлийн жилүүдэд монгол тимжаантай исаны багт монгол эмэгтэйчүүд ажиллах болсон. Айл гэрийн гал тогооны эдлэл хэрэглэлийг эмэгтэй хүн л нямбай гэгч нь боож савладаг учраас исаны баг бүрт эмэгтэй хүн байдаг бөгөөд энэ ажлыг ихэнхдээ солонгос авгай нар хийдэг боловч сүүлийн үед хурдан шалмаг хөдөлгөөнтэй залуухан монгол охид эл ажилд зүтгэх болжээ. Сөүлд монгол эрэгтэй хүнгүй исаны газар ховор байдаг шиг монгол эмэгтэйчүүд ч гэсэн энэ ажил мэргэжлийн салбар руу хүч түрэн орж ирэх нь цаг хугацааны л асуудал юм шиг санагдсан.
Бид 6 өнгөрөөж тэднийхээс гарлаа. Өнөөх эзэнгүй, эл хуль гудамжаар алхсаар өчигдөр орой таксинаас буусан төв зам дээр иртэл жижиг суудлын тэрэг биднийг хүлээн зогсож байв. Бид суулаа. Өглөөний нойрмог хот дундуур сүнгэнэн давхисаар Хан мөрний эргээс холгүйхэн байрлалтай, бөглүү буйд замын дэргэдэх агуулахын байрны гадаа ирлээ. Зогсоол дээр нь айл нүүлгэдэг бүхээгтэй ачааны машинууд жирийтэл зогсжээ. Энд хоёр гурван ч исаны газар төвлөрдөг гэнэ. Удалгүй солонгос, монгол хүмүүс ээлжлэн нэмэгдсээр эргэн тойрон хөл хөдөлгөөнд орлоо. Цой нүүлгэх айлаа бүртгэлийн цааснаас нягталж хараад цаасан аягатай кофе надад авчирж өгөв. Төдхөн бид баг бүрэлдэхүүнээрээ цугларч эзэн тоолж бүртгэлээ. Уг нь 8-уулаа нүүлгэх ёстой боловч 9 болчихов. Мэдээж илүү хүн нь би. Цой эзэнтэйгээ солонгосоор яриад л байв. Тэр дундаас нь “Шинбун” буюу “сонин” гэсэн утгатай үгийг сонсож амжлаа. Бодвол намайг сонины сэтгүүлч гэж байгаа бололтой. Эзэн тоосон ч юм алга. Цой бол түүний хамгийн итгэлт хүн учраас энэхүү гуйлтаас нь татгалзах ч шаардлагагүй билээ.
Өнөөдрийн 8 хүнийг танилцуулбал, тимжаанаар Цой, хоёр гал тогооны авгай байснаас нэг нь монгол, нэг нь солонгос, үлдсэн таван хүний нэг нь солонгос, үлдсэн нь монголчууд байв. Харин нүүлгэх айл маань 10 тн-ын эд хогшилтой нэлээд баян айл юмсанж. Бид тус бүр 5 тн-ын даацтай хоёр ширхэг ачааны тэрэг болон захирлын жийп машинд хуваагдан суугаад нүүлгэх айл руугаа хөдөллөө. Би нэг монгол ахын хамт цуг суусан бөгөөд манай машиныг 30-аад орчим насны солонгос эр жолоодож явав. Очих газар маань зам заагч дээр 10 хүрэхгүй км-ийн зайтай гэх агаад замд Сөүлийн хамгийн өндөр барилга Хан мөрний өмнөд эрэг дээр тодрон харагдав. Бид умард эрэг дагуух хурдны замаар голын урсгал мэт цутган урагшлах үй олон машины хамт гэлдэрсээр цагийн дараа Сөүлийн төв талбайн хаяан дахь тансаг хороололд ирлээ. Ганнамд амьдрах өөр хэрэг, гэхдээ Гванвамүнд амьдарна гэдэг бүр өөр хэрэг гэж би бодлоо. Гванвамүн бол манайхаар Төрийн ордоны өмнөх төв талбай юм.
Ер нь айл нүүлгэнэ гэдэг нь юм бүрийг хоёр гар дээрээ ачаалчихаад өргөж гүйгээд байхыг хэлдэггүй. Солонгост боломжтой л бол юм бүрийг тэрэг ашиглаж зөөдөг бөгөөд иса хийж буй үед бол “курма” гэх нэртэй, мөлхөө ногоон тэрэг гол ажлыг нугалдаг. Дээр нь өндөрхөн шүүгээг хэвтүүлээд түрчихдэг, хайрцагнуудыг дөрөв таваар нь давхарлаад зөөчихдөг гээд курманы “ид шид” дуусашгүй. Ажил эхлэхийн өмнө айлын эд хогшлыг баглаж савладаг хайрцаг сэлт, хураалттай сагс, хөнжил бүтээлгийг курман дээрээ ачаад нүүлгэх айл руугаа орно.
Эхлээд Тимжаан амар мэндийг эрнэ. “Гэрийн эзэн ааштай, аашгүйг мэндлэхдээ л тандаж мэддэг. Ааштай байвал эвдрэлтэй зүйлсийг нь нэг бүрчлэн хэлэхэд эд нар айхтар юм байна гэж бодоод ажил дуустал аашлахаа байчихдаг” хэмээн Цой надад яриан завсраа сонирхуулсан билээ. Тимжаан болно гэдэг нь бяр чадлын тухай асуудал биш бололтой. Ажил эхэлмэгц л Цой гэрийн эздийн унтлаганы өрөө рүү ороод алга болчихлоо. Мэдээж би хамгийн туршлагагүйгээрээ тэр айлын дөрвөн хайрцаг дүүрэн гуталтай ноцолдов. Өвлийн, хавар намрын, өндөр өсгийтэй, өсгийгүй, урт түрийтэй, түрийгүй, гялгар, гялтгар, бэлтгэлийн, ажлын, аяллын гээд үй олон гутал байсан. Борооны шүхрийг нь хоёр тусдаа багцалж боосон. Би өмнө нь ч хэлж байсан даа, ажил эхлэх үед саяхан л найзууд явсан Тимжаан “тэнгэрийн эрхэс” шиг л тэртээ алсад буй мэт санагддаг юм.
Унтлаганы, зочны өрөөнөөс гадна өөр гурван ч өрөөтэй тэр айл хуучны номууд ихтэй, урт вааран цэцэгс олонтой байв. Зочны өрөөн доторх эд хогшлыг Цойгийн найз баглаж савлалаа. Тэр залуу хурдан шалмаг хөдөлгөөнтэй гэж жигтэйхэн, хогшил ихтэй зочны өрөөг хормын дотор л баглаад дуусгачихав. Нөгөө гурван өрөөг нэг солонгос, хоёр монгол хариуцаж авсан бөгөөд тун удалгүй нэг нь доош бууж бүхээгтэй тэвш рүү багласан эд хогшлуудаа өрж байршуулсан юм. Энэ дундаа “тетрис” тоглохдоо хамгийн мундаг нь тэр гэсэн үг. Харин би гуталнуудаа багалсныхаа дараа өрөө бүрээр хэсэж хүмүүсийн баглаж дуусгасан хайрцагтай, сагстай хогшлуудыг курман дээр тавьж түрээд цахилгаан шатаар буулгадаг ажлыг хийв. Нэг давхрын цахилгаан шатан дээр нэг маань намайг хүлээн буулгасан ачаа барааг минь цааш түрэн ачааны тэрэгний бүхээгтэй тэвш рүү гаргаж тавьдаг байлаа. Тухайн өдрийн айлыг хэдэн хүн нүүлгэсэн ч нэг л мэдэхэд ийм зогсолтгүй тойрогт орчихсон байдаг юм. Мэдээж өнөөдрийн айлыг цахилгаан шатаар нүүлгэсэн учраас байгаа ганц “өргөгч механизм”-аа оршин суугчидтай хувааж хэрэглэх шаардлага гарсан. Гэхдээ аль болох хүмүүстэй аядуу зөөлөн харьцахыг хичээж байв. “Би маргааш Улаанбаатар руугаа нисээд л явчихна. Харин эд маань энд удаан ажиллана шүү дээ” гэж бодсон хэрэг.
Цой аажуу тайвуу хөдөлж гэрийн эзэгтэйтэй тулж харилцан юм хумаа баглаж байв. Манайхан хоёр юм уу гурван удаа бөөндөө гарч тамхилсан. Би тамхи татдаггүй учраас жаахан амсхийнгээ тэдний ярилцахыг чагнан зогсдог байв. Ер нь айл нүүлгэдэг залуучууд уулзахаараа, эсвэл ажлын дундуур амсхийхээрээ ихэнхдээ исаны тухай л ярьцгаадаг. Бүтэн өдөржин ярьсан ч тэдний исаны тухай яриа хэзээ ч дуусахгүй байх. Тэд яриандаа кошиль (зочны өрөө), сэтак (угаалгын машин), пиранда (тагт) гэх мэт олон үгийг яг солонгосоор нь хэлж ярина. Хайрцгийг хайрцаг гэхгүй баакс л гэнэ. Тэд тэпү гэж ярьсаар байгаад скоч гэдэг үгийг бараг мартчихсан байх даа гэсэн инээдтэй бодол үе үе орж ирдэг сэн.
Нэгэнт залуус маань тамхилангаа түр амсхийж байгаа хойгуур, уншигчдадаа нэг зүйлийг сануулахад айл нүүлгэдэг ажил олдоц ихтэй гэж эндүүрүүзэй. Исаны ажил улирлаасаа хамаараад янз бүр байдаг. Заримдаа оволзоно, заримдаа олдохгүй. Жишээ нь цагаан сарын өмнө ажилгүй шахам гэртээ суудаг бол цагаан сарын дараа хөлтэй гартай л бол хүрээд ир гэцгээнэ. Бас нүүж суухад сайн өдөр гэж байдаг. Тийм өдрүүдэд бол исаны газрууд хүний эрэлд хатна. Харин сарын эхээрх тийм биш өдрүүдэд туршлагатай исачид хүртэл ажлын эрэлд хатдаг.
Хэлсэндээ хүрдэггүй, ажил тасалдаг, өндөр цалинтай ажил олмогцоо өмнөх тохироогоо зөрчдөг гээд монголчуудын маань сул тал цөөнгүй ч түм бужигнасан энэ нүсэр хотыг тэд л шоргоолж шиг борви бохисхийлгүй ажиллаж нүүлгэдэг. Монголчууд айл нүүлгэлтэндээ үнэхээр гаршсан гэдгийг уншигч та Сөүлд очоод тэдэнтэй хамт хэдэн өдрийг өнгөрөөгөөд л мэдэрнэ. Би нэг удаа бүрий болсон хойно айлаа нүүлгэж дуусчхаад багийнхныгаа бууж ирэхийг хүлээн гадаа замын боржин чулуун дээр сууж байсан юм. Тэгтэл нэг исаны баг өдөржин бидэнтэй зэрэгцэн хажуу орцны айлыг нүүлгэсэн бөгөөд тэнд нь монгол хүн ажиллаж байгаа гэж төсөөлөө ч үгүй байтал нэг туранхай монгол ах хажуу орцноос гарч ирээд уйдаж суугаа намайг хармагцаа “Ахын дүү ажлаа дуусчихсан уу? Алив намайг дагаад яв” гэснээ ойролцоох шөнийн мухлагаас нэг лааз шар айраг авч өгч билээ. Тэр ах миний нэрийг битгий хэл өөр юуг ч сонжиж асуугаагүй. “За баяртай, дүү хүү” гэж хэлээд л яваад өгчихсөн.
Би нэг удаа Цойгоос “Монгол хүнээр гэрээ нүүлгүүлэхгүй гэж зөрүүдэлдэг айл гардаг уу?” гэж асуутал тэрээр “Тийм тохиолдол мянгад нэг л гардаг байх. Ер нь маш ховор доо. Ер нь монгол хүнээр гэрээ нүүлгүүлэх юм бол ажил маш сайн төдийгүй хурдан дуусна гэдэгт солонгос хүмүүс итгэдэг болсон. Нэг үгээр бид итгэлий нь олсон гэх үү дээ” гэв. Түүний энэ үгийг энгийнээр тайлбарлавал монгол залуучууд Солонгосын айл нүүлгэлтийн салбарт Улаанбаатарын вьетнам засварчид шиг сэтгэл ханамжийг мэдрүүлж чаддаг гэсэн үг. Мэдээж нөгөө талаас энэ бүхэн айл нүүлгэлтийн ажлыг Солонгосын залуу үеийнхэн сонирхож хийхгүй байгаатай холбоотой. Зарим нэг хэнээтэй улс гадаад хүнээр гэрээ нүүлгэхгүй гэж ярдаглахад Цойгийн эзэн “Тэгвэл ихийг төлж чадах юм уу? Солонгос хүнийг ажиллуулбал айл нүүлгэх хөлс эрс нэмэгдэнэ шүү дээ” гэж амыг нь тагладаг гэнэ.
Ийнхүү бид өдрийн гурван цагийн алдад л айлынхаа бүх эд хогшлыг хоёр машиндаа ачаалж дуусгалаа. Зарим тавилга бүхээгтэй машинд багтаагүй тул нэг портер нэмж дуудсан харагдав. Би маргааш өглөө Монгол руу нисэх учраас тэдэнтэй хамт ажлыг нь дуустал хамт байж чадсангүй. Цойд “Би одоо явах боллоо, баяртай” гэж хэлэхэд “Ядаж өдрийн хоол цуг идээд яв л даа” гэсэн ч би татгалзав. Тэгтэл Цой түрийвчнээсээ 60 мянган вон гаргаж ирээд “Май, хагас өдрийн цалин. Ажил хийсэн хүн цалин авалгүй яахав” гээд над руу сарвайв. Би уг нь цалингүй ажиллахаар ирсэн хүн шүү дээ. Дотроо ихэд балмагдаж “Болж байгаа юм уу” гэхэд “Зүгээр ээ” гэж билээ.
Би тэндээс алхсаар Гванвамүны урд талд байрлах Сөүлийн хамгийн том номын мухлагаар дайрч өнөөдрийн цалингаараа Phaidon хэвлэлийн газрын “Гэрэл зургийн ном”, бас өмнөх өдрийн цалингаасаа нэмэрлэн Элис Мүнрогийн “Өгүүллэгийн түүвэр” зэрэг нэлээд хэдэн ном худалдаж аваад метронд суув. Монгол руу буцахаас өмнө амжуулах ажил их байлаа. Харин манай хэд ажлаа бүр орой дуусгасан гэсэн.
Сүүлд Монголд ирснийхээ дараа БНСУ дахь Нийгмийн хамгааллын үйлчилгээний төвийн фэйсбүүк хуудаснаас 2016 оны 6-р сарын байдлаар 211 мянган хууль бус иргэн Солонгос улсад амьдардаг гэдгийг уншсан төдийгүй тэдний 7 мянга гаруй нь монголчууд гэдгийг олж мэдсэн юм. Тэр л 7 мянган хүний нэг нь Цой гэж би бодсон. Мэдээж айл нүүлгэх бол хууль бус ажил. Оюутан ч бай, гэрээнийх ч бай гадаад хүн л бол энэ ажлыг хийх хориотой. Гэвч исаны хамгийн гол давуу тал бол өөр ямар ч ажилтай харьцуулахад Иммигрэшнд баригддаггүйд оршдог. Бүхээгтэй машиндаа суугаад Сөүлийн хаа нэг тийш хөдөлчихсөн л бол исачин залуусыг мөшгөж барих хэцүү. Гэхдээ юмны учир мэдэх нэгэн эр “Иммигрэшн мангар биш шүү дээ. Тэдний нүд чих хаа сайгүй. Тэд бүгдийг мэдэж байгаа. Ямар исаны газар хэчнээн монгол хүн ажилладгийг бүртгэчихсэн л байгаа. Нэгэнт айл нүүлгэлтийн ажлыг солонгос залуус тоож хийхгүй байгаа учраас тэд Сөүлийг хэрсэн “исаны сүлжээ”-г нүдээ аниад хөндөхгүй орхидог болов уу даа” гэж ярьсан. Би лав түүний үгэнд итгэсэн. Намайг энэхүү сурвалжилгыг бичих хооронд арван мянга гаруй гишүүнтэй байсан Монгол исачид фэйсбүүк бүлгэм маань нэрээ “Нүүдэлчин монголчууд” болгон өөрчилж, гишүүдийн тоо ч 17 мянга руу дөхөж байлаа. Нэгнээсээ ажил сураглаж, нэгэндээ ажил олж өгдөг энэ бүлгэмийг иммигрэшн мэддэг төдийгүй үргэлж танддаг гэсэн хар яриа монголчуудын дунд явдаг. Би бас үүнийг үнэн л гэж боддог. Иммигрэшний нүд чих хаа сайгүй билээ.
Цой сар бүр 27 өдөр ажилладаг. Жилдээ 300 гаруй айлыг, арван жилд 3000 гаруй айлыг нүүлгэжээ. “Би нэг л зүйлийг хэлж чадахаар байна. Солонгос айл хэзээ ч драм дээрх шигээ амьдардаггүй” гэж хошигнон өгүүлэх тэрээр угийн л алиа хошин зантай. Сөүлд өнгөрүүлсэн хоёр сарын хугацаанд солонгос хүн ажлаа бодож бухимддаг бол монгол хүн амьдралаа бодож бухимддаг юм шиг санагдсан. Аашилж хяргачих гээд байсан солонгосчууд ажил тарсны дараа ааль зан сайтай болчихдогийг би олон удаа харсан. Харин монгол залуус бол өөр. Ажил тарсны дараа өнөөх л эх нутагт нь үлдсэн ээж аав, эхнэр хүүхдэдээ санаа зовж, сэтгэл нь тэртээ алс руу тэмүүлнэ. Зарим нь бүр улс хил дамнан “эхнэртэйгээ үг зөрж байгаа” харагддаг юм: “Би энд ажил хийгээд завгүй байлаа шүү дээ” гээд л.
Ер нь Сөүлд цаг хугацаа нисэх мэт өнгөрдөг. Уг нь алив зүйлийг хүлээнэ гэдэг нь цаг хугацааг уяж тогтоодог гол хүчин зүйл боловч энд нэг л саатчихвал хүлээх зүйл үгүй болчихдог. Хэзээ нэг өдөр нутагтаа харина даа гэсэн ганцхан хүлээлт нь эцэс сүүлдээ үхэл шиг “бодтой биш”, хэзээ нэг өдөр тохионо л доо, гэхдээ одоо биш гэсэн шүү юм болж хувирдаг. Учрах нь тодорхой хэрнээ яг хэзээ гэдэг нь таашгүй учраас л үхэл гээч нь барьцгүй, хийсвэр эд байдаг шүү дээ.
“Нэг л мэдэхэд арван жил нисээд л өнгөрчихдөг юм даа...” хэмээн эрчүүдийн ярихыг олон удаа сонссон. Тиймдээ ч би над шиг ирээд л буцдаг хүмүүс эндхийн “уугуул суурьшигчид”-ыг хэзээ ч зүрх сэтгэлээсээ ойлгохгүй юм байна гэдэгтэй эвлэрсэн. Энэхүү нийтлэлийнхээ гол баатрыг энд 12 жил “хараар” амьдарсныг дуулаад тэр нэгэн жил Оскарыг шуугиулсан “12 жилийн боолчлол”, “Хөвгүүн нас” гэсэн хоёр киног эргэн санасан юм. Зальжин этгээдүүдийн харгайгаар 12 жилийн турш боолчлолын гав дөнгөнд зүдэрсэн, уг нь эрх чөлөөт энгийн иргэн байх учиртай нэгэн эрийн амьдрал үзэгчдэд амьдрал хэчнээн гашуун байвч хэзээ ч бууж өгч болохгүйг ойлгуулсан. Харин 12 жилийн турш зураг авалтыг нь хийсэн “Хөвгүүн нас” кино ийм урт хугацаанд зураг авч болно гэж үү дээ гэсэн гайхширлыг төрүүлсэн ч хамгийн гол нь хэн ч гэсэн амьдралд ийм уйгагүй байж чадвал хүсэж мөрөөдсөн цэгтээ хүрч болдог юм шүү гэдгийг нотолсон. Тэгвэл Цой хүний нутагт арван хоёр жил амьдарсан. Магадгүй түүний амьдрал юуг ч нотлохгүй байж мэднэ. Тэрээр өдөр бүр өөр айлыг нүүлгэж төвхнүүлдэг ч өөрөө 12 жилийн турш зогсолтгүй нүүсээр л байна. Уг нь Сөүл бол түүний хувьд залуу насаа элээсэн, цовоо цолгин хот. Гэвч түүний сэтгэл зүрхний хот бол тэртээ алс дахь, саарал дүнсгэр Улаанбаатар. Би түүнээс нэг удаа “Танд харамсах зүйл байдаг уу?” гэж асуусан юм. Тэгтэл тэр:
-Хүн байхгүй юм аа л үгүйлэх юм гэж хариулсан. Аавтайгаа уулзаж чадаагүй нь, тэр бүсгүйг гомдоосон нь, бас өдийг хүртэл гэр бүлгүй яваа нь түүний хувьд харамсал. Би маргааш нь Монгол руу нисчихсээн, тэдний хэлдгээр яг л нүүдлийн шувуу шиг. Харин тэр Сөүлдээ үлдсэн, одоо ч тэндээ бий. Хэр удахыг нь би мэдэхгүй. Тэр “Монголдоо очоод бушуухан хөдөө л явах юм сан. Аавынхаа нутагт заавал очно” гэж билээ. Тийм ээ, тэр зүрх сэтгэлээрээ бол аль хэдийн надаас урьтаад эх нутагтаа ирчихсэн байсан.
2016 оны 12-р сарын 12.
3 сэтгэгдэлтэй
Энэ цагийн эгэл баатар гэдэг чинь л энэ дээ.
ReplyDeleteСайхан нийтлэл уншлаа.
Хоолой зангиран уншлаа... сэтгэл хөдөлгөсөн сайхан сурвалжлага болжээ
ReplyDeleteСолонгосын тэмдэглэлүүд маш сонирхолтой юмаа, хүний нутаг хэцүү л дээ, манайхан тэгээд дорхноо дасаад л хөлөө олоод явчихдаг. Сөүлээр дайрч УБ-д буусныг эс тооцвол Солонгост очиж байсангүй, онгоцноос харахад их гоё газар шиг харагдсан, ер нь иймэрхүү сайхан нийтлэл олж уншаагүй их удаж. Блогоо байнга хөтөлдөг бол эндээс ч салахын аргагүй л юм
ReplyDelete