Тайлбар сэлт нь хачин гоёмсог. Уг нь тэрхэн үедээ ихэд мэрж уншсан энэ ном “Сократ, Платон, Аристотель гурав чинь багш шавь юм билээшдээ” гэснээс өөр мэдлэг надад үлдээгээгүй (номны сайн муу энд огт хамаагүй, би бусды нь мартчихсан хэрэг) боловч номыг худалдаж авсан өдөр маш онцгой үйл явдал тохиосон учраас би тэр оройг ер мартдаггүй юм. Аравдугаар сарын тийм сэрүүхэн ч биш, тийм дулаахан ч биш орой. Би Монтэниэр дамжуулан танилцсан өнөөх хөөрхөн охинтойгоо анх удаа болзсон бөгөөд “Орой хамт хоол идэх үү?” гэсэн саналдаа зөвшөөрөл авчихаад болзооны ямар ч туршлагагүй би “Хаана юм идмээр байна?” гэж зөрүүлж асуутал “Чиний сонгох газар сонин байна” гэж тэр хэлээд намайг ацан шалаанд оруулчихаж билээ. Интерномоос энэ номоо худалдаж авчхаад МУИС-ийн хоёрдугаар байрны үүдэнд түүнийг хүлээнгээ хаана хооллож болох тухайгаа бодсоор л байв. Яагаад ч юм, би ямар ч шийдэлд хүрч чадаагүй юм даг. Хачин шүү, тэгж удаан бодсон мөртлөө, бүр цүнхэндээ “Өрнийн мэргэн ухаан” гэсэн ухаант хүмүүсийн үзэл санаагаар дүүрэн номтой хэрнээ л юу ч бодож төлөвлөөгүй юм. Гэхдээ тэр орой Кудамм орж хооллосон шүү, мэдээж түүний саналаар. 

Энэ уг нь аавын ном. Орос хэлгүй би уншина ч гэж юу байхав. Харин хамгийн сүүлд уншсан хүн гэвэл өнөөх Монтэнээр танилцсан хөөрхөн охин. Тэр Харри Поттерын бүх цувралыг орос хэл дээр уншсан учраас Оруэлл таалагдана гэж бодоод түүнд санал болгоод зогсохгүй бас хойшид уншихгүйгээс хойш гэж санан түүнд номоо бэлэглэчихэв. 1984-ийг шимтэж уншиж байсныг нь би сайн санаж байна. Гэвч тэр нэг л өдөр энэ номыг надад буцааж өгсөн нь хоёулаа одоо больё доо гэсэн үг байв. Хавар хэзээний л зэврүүн улирал шүү. Ийм зүйл удахгүй болохвийдээ гэж таамаглаж байсан ч яг тулаад ирэхээр юунд ч итгэхийг хүсдэггүй юм билээ. Цонхигор саарал тэнгэрийн дор удаан алхсаны эцэст нэг л мэдэхэд түүний гэрийн гадаа би ирчихсэн байв. Гэхдээ тэр хэзээ ч гарч ирээгүй юм даг. 

Хуудаснуудынх нь элэгдсэн, урагдсан, үрчийсэн бүхэн энэ номыг хэчнээн их эргүүлж тойруулж байсны илрэл. Номны эхний хуудсан дахь “Энэхүү ном нь энэ гэрийн үнэт өмч тул зөвшөөрөлгүй унших, авч явахыг хориглоно. Э.Энхцолмон” гэсэн эв хавгүйхэн дармалдсан анхааруулга үгсийг үнэндээ би биш, ээж бичсэн юм. Бүр надаас зөвшөөрөл авалгүйгээр шүү. Тэрхэн үедээ ээжийг яах гэж ийм сонин юм бичиж байгаа юм бэ гэж зэмлэсэн ч одоо энэ ном ээжийн тэр бичиг байгаа учраас л ихэд дотно санагддаг болж. Заримдаа юмсын үнэ цэнийг ухаарч ойлгохын тулд зүгээр л тэвчээртэйгээр хүлээж сурах хэрэгтэй юм шиг ээ. 

Зузаанаараа тоосго шиг, жингээрээ 3-4 кг өлхөн татах энэ номыг Сөүлийн номын дэлгүүрээс аав, бид хоёр худалдаж авсан юм. Бараг л 100 долларын үнэтэй эд. Аав англи хэл мэдэхгүй ч зураг бүрий нь тухтай харж, “Яая, авахгүй орхивол сүүлд харамсдаг юм болов уу” гэж бараг цаг гаруй тээнэгэлзэж зогссоны эцэст авч билээ. Аз таарч ганц хоёр газраа урагдаж хуучирсан тул 30 хувийн хямдрал үзүүлсэн юм даг. Үүнд нь урамшсан аав бид хоёр авъя гэж бодож байсан бас нэг номныхоо гадна талын нимгэн хавтсыг 2 мм хэртээ урсныхаа дараа дэлгүүрийн худалдагчид “Энэ харж байна уу? Хуучин ном байгаа биз дээ” гэж хэлээд цоо шинэ номыг бас л 30 хувь хямдруулж авсан нь бид хоёрын сэм хуйвалдаж үйлдсэн жижигхээн “хууран мэхлэлт” байв. 

Зүүн талынх нь зохиолч өөрөө бол баруун талынх нь зохиолын гол дүр. Энэ хоёр хамтдаа Америк орноор хөндлөн гулд аялдаг юм. Гэхдээ танин мэдэхүйн үүргэвчтэй аялал биш ээ. Нэг тийм зоргоороо аялал. Хориод насны залуусын зорьсон чиглэлгүй, зорилгогүй аялал л даа. Тэдний тухай яг ийм нэртэй кино хийсэн нь бас сонирхолтой санагдсан шүү. Jack Kerouаc-ийг даавуун үүргэвчээ мөрөвчлөөд Америкийн зүүн эргээс баруун эрэг тийш ачааны машины тэвш дамжин аялахыг хараад би Хөвсгөл нуурыг явган тойрох аяллынхаа урам зоригийг авч билээ. Энэ номыг надад бэлэглэхэд нь аяллын турш “эзэн”-ийг нь санаж явахын тулд, үргэлж түүнтэй хамт яваа гэж өөртөө итгүүлэхийн тулд аяны үүргэвчиндээ зориуд хийж, далай тойрон 20 орчим шөнө ганцаар хоноглохдоо бараг л нээж хараагүй ч нэг л дотно, ээлтэй санагддаг байсан зүйл гэвэл энэ ном. Тэгэхээр ном дан ганц зохиолчийн үг өгүүлбэр төдийгүй дурсамж, бас чухал нэгнийг өөртөө тээж явдаг гэдэг нь яриангүй үнэн байгаа биз. 

Үеийнхэн маань задгай мөнгөө тамхинд үрж эхэлсэн үеэс би ном худалдаж авдаг болжээ. Анзаараад байх нь ээ, тамхи татдаг найз нар маань, хоёр өдөрт нэг тамхи дуусгадаг бололтой. (Нэг нь 4500 төг.) Сард 15 гэсэн үг. Барагцаалбал 70-аад мянган төгрөгийг утаа баагиулахад зориулдаг аж. Тэгвэл ном ямар үнэтэй билээ? Орчин цагийн постмодерн зохиолын төлөөлөл, Орхан Памукийн "Хар судар" роман гэхэд дэлгүүрт 20 мянган төгрөгийн үнэтэй боловч би 20 хувийн хямдралтайгаар авч чадсан юм даг. Мөн 25 мянгын үнэтэй, Муракамигийн сүүлийн роман "Өнгөгүй Тазаки Цүкүрү ба түүний эргэлийн он жилүүд"-ийг мөн л хямдралтай авахын тулд нээлтийн өдөр нь очиход л хангалттай байв. Залуу цагтаа заавал унших ёстой зарим ном хямдраагүй үедээ ч хямдхан. Жишээ нь, Г.Аким абугайн англи хэлнээс хөрвүүлсэн Эрнест Хэмингуэйн "Өвгөн, тэнгис" тууж гэхэд ердөө 5000 төгрөг. Тэгтэл хоёр өдөрт ч нэг зарагддаггүй бололтой. Д.Урианхайн "Түүвэр зохиол" номын дэлгүүрт шинээрээ хоёр тамхины л үнэтэй. Энэ бүхнээс тооцоо хийж үзвэл, тамхиныхаа мөнгөөр сардаа 4-5 ном худалдаж авах боломжтой ажээ. Гэхдээ эдгээр нь Памук, Мураками, Хэмингуэй, Урианхай нарын зиндааны сор зохиолчдын номнууд шүү. Энэ тооцоог цааш үргэлжлүүлбэл, жилдээ 48-60 ном, арван жилд 480-600 ном авч болохоор байна. Өдгөө номын санд минь иймэрхүү тооны ном бий гэж үзвэл би ердөө бусдын тамхиндаа үрдэг мөнгөөр л номын сантай болчихож шүү дээ.