Алтан нарнаас баруунтаа...

Ярилцлага





“Би блогийг тань (anandgerel.blogspot.com) үнэнч уншигчийн хувиар, тантай ярилцахыг хүссэн сэтгүүлчийн хувиар бүх л өдөржин уудалж төнхлөө. Чаплины охиндоо бичсэн захидлаас Симоновын “Намайг хүлээ” шүлгийн орчуулга хүртэлх 129 бичвэрээр амьдралдаа нэг ч удаа үг сольж үзээгүй хүнээ тодорхойл гэвэл та лав цаг үргэлж үгээр “хооллодог”, зав гарахаараа сайхан захидал унших дуртай, хажуугаар нь ховор хуучин зурагт шимтэж, хааяахан шүлгийн уянга ярууд автахдаа тэдгээрээсээ сорчлон орчуулж, тэр догдлуун сэтгэлээрээ Ремарк, Марлин Дитрих нарын хайр дурлалд битүүхэн “атаархаж”, тэндээсээ Нобелийн шагнал гардуулах ёслолд “зочлон” Хэмингуэй, Мо Яний хэлсэн үгийг “сонсож”, цаашлаад дорно хийгээд өнгөрсөн рүү “зорчиж”, хүн төрөлхтний, зохиолч хүний, бүр эгэл нэгний уй гуниг, орь ганцаардлыг мэдэрч шаналахдаа Шагановын “Намайг аядуухан дуудаач” гэх мэтийг уншингаа улам ч “ганцаарддаг” нэгэн байх гэж бодлоо. Хэрэв таамаг минь үнэн бол тантай ярилцахын тулд утсаар ярьж уулзах цаг товлох төдийхнөөр бүтчих амархан аргыг яавч сонгомооргүй санагдсан. Харин үүний оронд ямар нэгэн нууцлаг, жир биш арга байх л учиртай. Тэр нь юу байж болох вэ? Бодож бодож, бэлдсэн асуултуудаа дугтуйтай захианд боож нэгтгээд энэхүү зурвасын хамт илгээхээр шийдлээ. Ер нь хүмүүс нэгэндээ яах гэж захиа бичдэг вэ? Таны унших дуртай Эрих Мария Ремарк амрах гэж, амсхийх гэж захиа бичдэг тухайгаа дурджээ: “Ажиллаж ажиллаж ядраад юу хийхээ би сайн мэддэг болсон. Би гар бичвэрээ хойш тавиад тагтан дээр гардаг. Галын дэргэд суугаад, радиогоор дуртай хөгжмөө тохируулж тавиад чамд захиа бичихээр суудаг. Энэ нь миний хувьд цоо шинэ мэдрэмж бөгөөд хачин сайхан түшиг тулгуур болох юм. Орой чамдаа захиа бичнэ дээ гэж өдөржин гэгэлзэж суух нь энүүхэнд.” Захиа бичнэ гэдэг үнэхээр л гэгэлзсэн сайхан мэдрэмж аж.” 

Ийм нэг зурвас бичээд Төв шуудан орж дугтуйнд боогоод дээр нь их эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн гуайн зураг бүхий марк наан захиагаа “захидал” болгож баталгаажуулаад Энхтайваны гүүрний зүүнтээ байх, нар өөд цойлсон өндөр шилэн барилгын хамгийн дээд давхар дахь Нэпко хэвлэлийн газарт яг л шууданч шиг хүрч очоод дугтуйтай захидлаа ширээн дээр нь үлдээчихэж билээ. Захиагаа өгнө гэдэг бичихээс ч илүү сэтгэл догдлуулдаг зүйл аж. Өглөөний нарны илч дулаан өрөөг бүхэлд нь дулаацуулдаг нь илт. Яг энэ үед ярилцлагын маань зочин эзгүй байж таарсан нь тун сайн хэрэг. Хэрэв орчуулагч Б.Гэрлээ гэх нэрийг, бас түүний хөтлөн явуулдаг блогийг уншигч та урьд сонсож дуулж байгаагүй бол Муракамагийн “Норвегийн ой”, Мо Яний “Эргэлт”, “Дарсны орон”, Даниэл Канэманы “Тунгаан бодох уу, түргэн шийдэх үү”, “Гадаад Монголын дотоод нууц” түүхэн тэмдэглэл, өгүүллийн түүвэр, М.Зыгарийн “Путин ба путинчууд”, Д.Трампын “Би хэзээ ч бууж өгдөггүй”, Үй Хуагийн “Хятад орныг арван үгээр”, Лю Лиэнзыгийн “Арын ордны нууц”, Шэнь Цунвэний “Боомт хот”, Шэнь Шисигийн “Чонын мөрөөдөл”, Ван Сюфэний “Цайны түүх” гэх мэт орчуулсан олон бүтээлийг нь хаа нэгтээ сонссон, эс бөгөөс аль нэгийг нь шимтэн уншсан гэдэгт огтхон ч эргэлзэхгүй байна. Ийнхүү захидал эзэндээ очсоноос хойш гурав хоногийн дараа дараах хариултууд ирснийг уншигч танд сонирхуулъя. Эцэст нь дүгнээд хэлэхэд, хариу хүлээнэ гэдэг, хүлээсэн хариугаа уншина гэдэг захидал өгөхийн сайхныг хол давсан сэтгэл догдлом мэдрэмж юм билээ.


СЭТГҮҮЛЧ: -Блогийн тань анхны бичвэр “Чарли Чаплины охиндоо бичсэн захидал” 2013 оны арваннэгдүгээр сар гэсэн огноотой. Тэр өвөл чухам юу өрнөж, таныг блог нээхэд хүргэв ээ!

Б.ГЭРЛЭЭ: - Би өөрт таалагдсан юмаа орчуулах хоббитой. Интернэтээр янз бүрийн мэдээлэл унших дуртай, орос сайтаар их ордог. Тэгээд таалагдсан нэлээн олон нийтлэл байсныг нь орчуулаад хадгалаад л байдаг байсан. Тэр өвөл хүүхдээ гэртээ харж суусан болохоор ер нь блог нээе, орчуулснаа хүнд хүргэе гэж бодоод нээсэн дээ.

СЭТГҮҮЛЧ: -Дийлэнх уншигч таныг орчуулсан номын тань эхэнд бичигдсэн “Орчуулсан Б.Гэрлээ” гэх хоёр үгээр л төсөөлж буй. Жирийн нэг уншигчаас тулхтай орчуулагч болтлоо өсөж дэвшсэн таны түүх уншигчдын хувьд сонирхолтой санагдана байх.

Б.ГЭРЛЭЭ: -Би МУИС-ийн Хятад хэлний ангийг төгссөн, орчуулагч мэргэжилтэй. Өмнө нь орос 18-р сургуулийг дүүргэсэн. Орос сургуульд бага ангиас л найруулан бичлэг, зохион бичлэг маш их хийлгэдэг. Миний хувьд найруулан бичлэг хийхдээ илүү дуртай. Багш маань найруулан бичлэг хийлгэхдээ эхээ хоёр удаа уншиж өгдөг байсан. Хоёрдахиа уншихад нь энэ үйл явдлыг яаж холбох вэ, заасан үгийн тоонд багтааж өөрийнхөө үгээр яаж буулгах вэ гэж боддог байсан. Юм орчуулж найруулах дуртай болсон минь ч үүнтэй холбоотой байх. Их сургуульд ороод бусад хичээлээсээ илүү орчуулгын хичээлд дуртай, даалгаврыг нь бусад хичээлийнхээ даалгавраас урьтаад хийчихдэг байсан. Гэвч сэтгэлд таарсан ажлаа олж чадахгүй олон жил явсан шиг санагддаг. Их олон газар ажиллаж байлаа. Сүхбаатар аймгийн Цайрт Минерал компанид орчуулагчаар ажиллаж байхдаа нэг хэсэг нэлээн завтай суудаг байсан юм. Тэгээд ер нь орчуулагч мэргэжилтэй болсных нэг ч гэсэн ном орчуулж үзье гэж бодоод тухайн үед дөнгөж гараад шуугиан тарьж байсан Дэн Брауны “Алдагдсан бэлгэ тэмдэг”-ийг эхлүүлсэн ч бараагүй. Дэндүү хэцүү үг хэллэгтэй, том ном барьж авсан байх. Дараа нь хүүхэд гаргаж гэртээ суудаг болоод интернэтээс олон ном татаж уншсан. Тэр дундаа Мүракамитай эчнээ танилцаж, хамгийн гол нь үг хэллэг, өгүүлэмж нь энгийн санагдаад орчуулахаар шийдсэн. Тэр үед мөн Мо Яний зохиол бүтээлээс уншиж эхэлсэн. Ингээд дараа нь Нэпко хэвлэлийн газартай азаар холбогдож, ёстой л өөрийгөө олж, орчуулгын ажилд эргэлт буцалтгүй орсон доо.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та орос, хятад хэлнээс орчуулдаг. Аливаа хэлийг уран зохиолын орчуулга хийх хэмжээнд хүртлээ сурна гэдэг амаргүй. Хэл болгон тусдаа ертөнц, түүнд нэвтрэхэд багагүй цаг хугацаа шаардана. Танд ч бас тийм баялаг түүх байгаа байх?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Миний хувьд цэцэрлэгт байхын орос хэл сурч эхэлсэн, орос дунд сургууль төгссөн болохоор оросоор бол нарийн мэргэжлийн юм л биш бол төвөггүй ойлгодог. Ихэнх номоо оросоор уншсан. Оросын соёлд дуртай. Харин хятад хэлийг их сургуульд сурсан болохоор орос хэлийг маань гүйцэхгүй. Ажлаа хийх явцдаа сурч л байна. Хятад ном зохиол орчуулдгийн хувьд соёл урлаг, зан заншлыг нь судалж мэдэхийг хичээдэг. Энэ тухайд ихэвчлэн орос хэл дээрх ном, материалаас олж уншдаг. Оросын хятад судлал бол гайхалтай гүнзгий, нарийвчилсан эд шүү дээ. Орос сургууль төгссөн болохоор монгол зохиолоос бусад зохиолыг голцуу оросоор уншдаг.

СЭТГҮҮЛЧ: -“Норвегийн ой”-н эхний бүлгийн орчуулга таны блог дээр тавигдсан нь Муракамагийн роман монгол хэлнээ буусан бараг анхны тохиол байх шүү. Энэ зохиолтой анх хэрхэн учрав?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Үнэнийг хэлэхэд “Норвегийн ой”-гоос өмнө би Мүракамигийн “Алтан нарнаас баруунтаа, хилийн дээснээс урагшхан” гэдэг туужийг нь хайртай хүндээ зориулж орчуулсан юм, түүнд маань ч тэр зохиол маш их таалагдсан. “Норвегийн ой”-г орчуулж гаргахад түүний зохиол бүтээлийг англиар нь уншсан танил маань энэ зохиолч, ийм зохиолыг манайхан сонирхох уу гээд их л эргэлзэж байсан. Гэтэл олон хүн уншсанд би өөрөө ч их гайхсан.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та Мо Яний гурван ч зохиолыг монгол хэлнээ хөрвүүлээд зогсохгүй ярилцлага, дурсамжаас нь цөөнгүй орчуулсан. Мо Янь Нобелийн шагнал гардуулах ёслол дээр үг хэлэхдээ ээжийнхээ тухай дурссан нь олон сая уншигчийн сэтгэлд хүрсэн. “Сэтгэл зүрхийг минь эмтэлсэн нэгэн дурсамж байдаг нь ижийтэйгээ тариан түрүү түүхээр явсан тэр нэгэн өдөр. Тэр өдөр тариан талбайн хамгаалагчид бид хэдийг хөөж туухад ээж минь жижигхэн хөлтэй болохоор зугтааж чадаагүй юм л даа. Хамгаалагч ижийг минь алгадахад ээж тэрийн унаж, ам хамраас нь цус садарлаа. Ээжийгээ энэ үе шиг цөхрөнгөө барж суусныг би санадаггүй. Ингээд олон жилийн дараа тэр хамгаалагчийг цал буурал өвгөн болсон хойно зах дээр нүүр тулдаг юм байна. Ижийнхээ өшөөг авах гэсэндээ урагш зүтгэсэн ч ээж минь “Хүү минь дээ, намайг алгадсан тэр хамгаалагч, энэ өвгөн хоёр тэс ондоо хүмүүс шүү дээ.” (Мо Янь) Жишээ нь, энэ жижигхэн хэсгээр ээжийнхээ туулсан амьдралыг бүхэлд нь тодорхойлчих шиг санагдсан. Таны хувьд Мо Яний амьдралын аль хэсэг, дурсамж хэзээ ч мартагдашгүй санагддаг вэ?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Би Мо Яний “Дарсны орон”, “Эргэлт”, мөн туужийн түүврийг нь монгол хэлнээ орчуулсан. Яг одоо өөрийнх нь тодорхойлсноор оргил бүтээлээ гэдэг “Амьдралын хүрдэнд зүдэгсэд” романыг нь орчуулж байна. Зургаан зуугаад нүүртэй энэ романыг Мо Янь 46 өдөрт бичсэн боловч санааг нь маш олон жил тээсэн гэдэг. Зохиолын үйл явдал түүний төрөлх тосгон Гаомид өрнөдөг, гол баатар нь үнэн хэрэгтээ тэдний тосгоны хүн. Зохиолч өөрөө ч энэ зохиолд гардаг. Өгүүллэгүүдийнхээ тухай ч энэ зохиолдоо бичсэн. Шидэт реализмд хамаарах, их өвөрмөц, хошин бичлэгтэй роман. Мэдээж уран сайхны хэтрүүлэл орсон ч энэ романыг зохиолчийн бага, өсвөр насны дурсамж дурдатгал гэж хэлж болно. Тун хөгжилтэй зохиол, орчуулж байхад заримдаа тэсэлгүй инээд алддаг. Тосгонд өнгөрүүлсэн бага, өсвөр насных нь энэ дурсамж хамгийн сонирхолтой, мартагдашгүй сайхан санагдсан.

СЭТГҮҮЛЧ: -Мо Яний “Дарсны орон” романд хүүхдийн мах иддэг хэсэг бий. Зарим уншигчид энэ хэсгийг уншаад хоол ч хоолойгоор давахгүй байснаа ярьдаг. Орчуулагчийн хувьд энэ “бэрхшээл”-ийг хэрхэн даван туулсан бэ?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Мо Яний “Дарсны орон” романыг хятад ахуйн нэвтэрхий толь гэдэг. Гэхдээ тэнд өгүүлсэн бүхэн үнэн бодитой биш гэж зохиолч өөрөө ярьсан нь бий. Хүмүүс хятадууд хүний мах иддэг гэж ярилцдаг. Тийм тохиолдол эрт дээрдээ байсныг үгүйсгэхгүй ч зохиолч маань орчин цагт ийм зүйл зохиолд л гарна гэдгийг нэг ёсондоо ёжилж хэлсэн. Тэр хэсгийг орчуулахад эвгүй л байсан, гэхдээ гол нь аятайхан найруулах юмсан гэдэгтээ илүү анхаарсан даа. Хараацайн үүр хэсэгт хараацайн үүр буцалгаж уусан хүн л эрүүл чийрэг, залуу сайхан харагдана гэдгийг зохиолч мөн манай нутгийн бүсгүйчүүд үзэсгэлэнтэй, гэхдээ төмс л идэж өсөцгөөсөн, тэгэхээр төмс идсэн бүсгүй ч сайхан болдог гэж ёжилдог. Харин Мо Яний өөр нэг зохиол “Улаан шиш”-ид Япон цэргүүд тэднийг эсэргүүцсэн тосгоны нэг эрийн арьсыг өвчиж хороодог хэсэг бий. Тэр хэсгийг л орчуулахад үнэхээр бэрх байлаа. “Улаан шиш” туужаар найруулагч Жан Имоу ижил нэртэй кино бүтээж, тэр нь Берлиний кино наадмын Алтан баавгай дээд шагналыг хүртэж, маш их алдаршсан. Манайхан үзсэн байх. Кинон дээр ч тэр хэсэг гардаг. Миний орчуулсан туужийн түүвэрт энэ тууж орсон. Зохиолч уг туужаа үргэлжлэлтэй нь “Улаан шишийн гэр бүл” нэртэйгээр гаргасан. Ойрын хоёр жилдээ багтааж үргэлжлэлийг нь орчуулж нэгтгэж гаргана гэж төлөвлөж байгаа. Сонирхуулж хэлэхэд Барууны зарим шүүмжлэгч Мо Янийг чухамдаа “Улаан шиш”-ээрээ Нобелийн шагнал хүртсэн гэж үздэг. Сэтгэл татам өрнүүн үйл явдалтай, Хятад зохиолын хэв маягийг эвдсэн, уран яруу бичлэгтэй зохиол доо.

СЭТГҮҮЛЧ: -“Уншаад уншаад уйдаагүй” зохиолуудаа блог дээрээ жагсаан бичжээ. Тэнд лав “Мастер Маргарита хоёр”, Исаак Зингерийн “Шоша”, Лев Толстойн “Иван Ильичийн үхэл”, Маргарет Митчеллийн “Амьдралын хүрдэн”, Ремаркийн “Шантарам”, Фицжеральдын “Агуу Гэтсби”, Шолоховын “Хүний хувь заяа”-г нэрлэжээ. Дуртай зохиолоор нь тухайн уншигчийг тань гэдэг. Та тэгэхээр ямаршуу төрлийн уншигч болж таарах вэ? Уншаад уншаад уйдаагүй шалтгаан тань юу вэ?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Би багадаа хавтас нь салаад хуучирсан номыг хараад гайхдаг байсан л даа. Үгүй яаж уншихаараа ийм болгодог байна аа гээд. Тэгтэл 9-р ангид байхад ээж маань надад “Салхинд туугдагсад”-ын (Амьдралын хүрд) хоёр дэвтрийг Оросоос авчирч өгсөн. Киног нь үзээд их таалагдсан болохоор зохиолыг нь уншаад бүр ч шимтэн, 2-3 жил ширээний номоо болгосон. Тэгсэн чинь хайртай номын маань хавтас салж хуучраад, хуудас нь шарлаад, ном яагаад тийм муухай болдгийг ойлгосон доо. Бусад зохиолуудын тухайд дүр дүрслэл, үйл явдал нь сэтгэлд хүрсэн, одоо ч хаа нэг эргэж хардаг. Уншигчийн хувьд сонгодог бүтээлд илүү дуртай. Урьд нь ерөнхийдөө оросоор уншдаг байсан бол одоо ихэвчлэн сонгодог романуудыг монголоор уншиж байгаа. Яг одоо С.Эрдэнийн “Занабазар”-ыг уншиж байна.

СЭТГҮҮЛЧ: -“Унших явцад үнэхээр л орчуулмаар санагддаг зохиол гэж байдаг“ хэмээн Маркес хэлжээ. Сүүлд тийм зохиолтой таарав уу?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Мо Яний “Амьдралын хүрдэнд зүдэгсэд”-ийг уншаад орчуулах юмсан гэж бодож байлаа. Тэр хүсэл маань биелж байна. Эртнээс нааш орчуулахыг хүссэн өөр нэг зохиол гэвэл Ремарк, Дитрих хоёрын захидлуудаас бүтсэн “Хайртай гэж хэлээч” гэдэг зохиол. Энэ зохиолд олон жилийн турш тэр хоёрын хэн хэндээ бичсэн захидлууд он цагийн дарааллаараа орсон. Гал халуун хайр ундарч, улмаар цагийн эрхээр бөхөж, улмаар хэн хэнээ санагалзсан сэтгэл болж хувирсан тэр түүх цаасан дээр буусан байдаг.

СЭТГҮҮЛЧ: -Ремаркийн захидал, Ван Гогийн дүүдээ бичсэн захидал, Жон Стейнбекийн хүүдээ бичсэн захидал гээд олон сайхан захидлыг блогтоо орчуулан тавьсан. Энэ дундаас аль захидлын ямар хэсэг сэтгэлд тань тод үлдсэн бэ?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Би захидал орчуулах дуртай. Хүний сэтгэл, сэрэл мэдрэмж, баяр гуниг шингэсэн байдаг болохоор дуртай. Энэ дундаас Леоновын хүүдээ бичсэн захидал, Жон Стейнбекийн хүүдээ бичсэн захидалд илүү дуртай. Стейнбек “Хайр гэдэг хоёр янз бий. Нэг нь өөрийгөө өргөмжилж, хувиа хичээсэн хармын сэтгэл. Ийм сэтгэлтэй хүмүүс нэгнээ ашиглаж, өчүүхэн биеэ өргөмжилдөг. Энэ нь угаас гаж мэдрэмж. Гэтэл өнөө нэг нь сэтгэлийн сайхан бүхнийг дэлгэдэг өгөөмөр мэдрэхүй. Нэгнээ хувь хүн талаас нь гүнээ хүндэлж, үнэ цэнэтэй болохыг нь хүлээн зөвшөөрнө гэсэн үг. Хоёр сэтгэлийн нэг нь чамайг золгүй, өчүүхэн, сул дорой мэт санагдуулж, нөгөө нь чиний гадарлаа нь үгүй эрч хүч, эр бяр, өр нинжин сэтгэл, түүгээр барахгүй ухаарал хайрлана” гэсэн нь сэтгэлд хадаатай явдаг.

СЭТГҮҮЛЧ: -Германы зохиолч Ремаркийг уншигчид төдийлөн сайн мэдэхгүй байх. Харин та зохиолуудад нь нэлээд дуртай юм шиг санагддаг. Түүнд хамгийн сайхан үгээ зориулах байх?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Ремарк герман хүн, өөрийнхөө үеийнхнийг алдагдсан үеийнхэн гэж нэрлэдэг. Дэлхийн нэгдүгээр дайнд оролцож, хоёрдугаар дайны хор хөнөөлийг бие сэтгэлээрээ мэдэрч, дайны аюул, гамшиг, үнэн дүр төрхтэй нүүр тулаад, дайн дажинд нэрвэгдсэн хүний зан чанар, дайнд оролцсон улсын нийгэм яаж гажиж өөрчлөгддөг, эргээд энх тайван нийгэмд дасан зохицоход ямар хүндрэлтэй хэцүү, сэтгэлийн зовуурьтай байдгийг “Баруун фронтын байдал тайван” романдаа бичиж, тэр даруйдаа алдаршсан. Монголоор энэ зохиол нь л гарсан. Ер нь Ремарк зохиол бүтээлдээ алдагдсан үеийнхний тухай өгүүлдэг. “Гурван найз”-даа мөн нэгдүгээр дайнд оролцсон залуусын тухай, “Ялалтын хаалга”-д Хоёрдугаар дайны үед аргагүйн эрхэнд эх орноосоо дүрвэсэн эмч, эр эмийн нандин харилцааны тухай гээд ихэнх зохиолдоо тэр үеийнхний ээдрээтэй хувь заяаг өгүүлэн бичдэг. Миний хувьд Монголд миний үеийн 35-45 насны залуусыг алдагдсан үеийнхэн гэж хэлж болохоор юм шиг санагдах юм. Биднийг төлөвшиж, бие даан амьдралд хөл тавих үед шилжилтийн үе таарсан. Одоогийн залуус, бидний хүүхдүүдэд бүрэлдэж байгаа сайхан боломж бидэнд байгаагүй. Тийм болохоор нэг талаараа Ремаркийн бүтээлүүд сэтгэлд илүү ойр байдаг байх. Бидний аав, ээж нийгэм тогтвортой байсан үед амьдарч таарсан. Ээж, аав маань хоёулаа Орост их сургууль төгссөн, насаараа геологийн салбарт ажиллаж үнэлэгдсэн хүмүүс. Болдогсон бол эмээ өвөөгийнхөө үед амьдарсан бол аштай юу гэж бодох үе надад бишгүй тохиолддог. Тэр үед мэдлэгтэй, чадвартай, чадалтай хүнийг шударгаар үнэлдэг тийм нийгэм байсан шиг төсөөлөгддөг дөө.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та маш хурдтай орчуулдаг. Үүний нууц юу вэ? 

Б.ГЭРЛЭЭ: -Ном орчуулах бол хүний оюуны чадлыг сорьсон, махруу хөдөлмөр шаардсан ажил. Би ер нь үдээс өмнө идэвхтэй ажилладаг, тийм хурдан орчуулаад байдаггүй. Долоо хоногт нэг л өдөр амардаг. Өдөр болгон орчуулгаа хийдэг. Өдөрт 5-6 нүүр л хийхэд сардаа 120-130 нүүр орчуулна. Үүнийг хүмүүс ойлгохгүй нэг л их хурдан хийлээ, өдөр шөнөгүй суудаг байх гэж эндүүрдэг. Тийм биш шүү дээ. Өдөржин байтугай ажлын найман цаг яс суугаад орчуулга хийсэн өдөр надад байхгүй. Хамгийн гол нь ямар ч нөхцөлд төвлөрч чаддаг, тууштай л байх хэрэгтэй. Зарим өдөр зохиолдоо ороод 8-9 нүүр орчуулах нь бий. Гэхдээ ховор, гол нь өдөр бүр хийдэг.

СЭТГҮҮЛЧ: -Залуу орчуулагчийн хувьд орчуулгаас орчуулгад сайжрахын тулд өөрийгөө хэрхэн “дасгалжуулдаг” вэ? 

Б.ГЭРЛЭЭ: -Монгол зохиол, орчуулгын сонгодог уран зохиол уншдаг, дээр үеийн кино үздэг. Түүнээс гадна сонирхолтой нийтлэл, захидал, мэдээ мэдээлэл орчуулна, эндээсээ блог, фэйсбүүктээ тавина, уншсан зохиол, үзсэн киноноосоо үг тэмдэглэж авна. Надад хоёр дэвтэр үг бий. Хятадын соёл урлаг, зан заншил, уламжлалын тухай уншиж орчуулснаа блогтоо тавимаар байдаг ч манайхан Хятадын тухай их бичихээр ихэнхдээ таагүй хүлээж авдаг болохоор тэр болгон олонд дэлгээд байдаггүй, өөртөө зориулаад хадгалсан маягтай л байна.

СЭТГҮҮЛЧ: -Таны блог дээр ганц нэг шүлгийн орчуулга харагддаг. Аль шүлгийн орчуулгыг хувьдаа их тоодог вэ? 

Б.ГЭРЛЭЭ: -Би хамгийн анх Р.Рождественскийн “Алс буй нутгаа санагалзан дуулах нь” буюу “Песня о далёкой родине”-гийн шүлгийг орчуулсан. Хаврын арван долоон учрал киноны их гоё аялгуутай дуу шүү дээ. Шүлгийг нь цээжээрээ мэддэг байсан болохоор ингэж буулгавал аятайхан ч юм уу гээд л буулгасан. Тэр орчуулгадаа их хайртай. Ялангуяа “Зүрхний хайртай нутаг минь зүйдэлхэн ч болов үзэгдээч, зөнгөөрөө дассан уул уснаа золгож нэг тайвшрахсан” гэдэг дөрвөн мөртөд дуртай. Яруу найраг орчуулах онол гэж байдаг ч би сайн мэдэхгүй. Зүгээр л сонирхлоороо орчуулах гэж оролддог. Эв хавгүй орчуулсан шүлэг бий бий.

СЭТГҮҮЛЧ: -Цахим ертөнц дэх өдөр бүрийн аялал тань маш баялаг маршруттай юм шиг санагддаг. Блогийг тань уудалж байхад “Литературная газета” сэтгүүлийн нийтлэлээс хүртэл орчуулсан байгаа харагдсан. Орчуулагчийн хувьд, уншигчийн хувьд өдөр бүр дайран өнгөрдөг цахим зогсоолуудаа нэрлээч. 

Б.ГЭРЛЭЭ: -Ихэнхдээ орос сайтад ордог. Шинжлэх ухааны мэдээ мэдээллийг цаг алдалгүй оруулдаг naked-science.ru, урлаг, уран зураг, уран зохиолын тухай маш сонирхолтой лекц, нийтлэлтэй magisteria.ru, уран зохиолын салбарын Нобелийн шагналтнуудын тухай бичдэг noblit.ru, түүх, соёл, урлагийн тухай сонирхолтой фото зурагтай нийтлэлүүдтэй kulturologia.ru, танин мэдэхүйн мэдээ мэдээлэл оруулдаг фэйсбүүкийн хэд хэдэн группт байнга орж уншдаг. Харамсалтай нь, Монголд ийм сайтууд байдаггүй.

СЭТГҮҮЛЧ: -“Зохиол бичих хэцүү. Би бичиж сураагүй л байна. Гэхдээ сурахдаа л нэг сурна” гэх Хэмингуэйн үг таны орчуулсан нийтлэлд буй. Орчуулга хийх үед заримдаа ийм зүйлс бодогдох юм уу?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Бодогдолгүй яах вэ. Сурч дуусахгүй гэж боддог. Хүнтэй ярилцаж суухдаа хүртэл би дараа нь хэрэг болох үг байна уу гэж чих тавьдаг. Миний хувьд харилцан яриа орчуулахад адармаатай юм шиг. Хүүрнэл өгүүлэмж бол өөр, харин харилцан яриаг яаж холбох вэ, ямар үг хэрэглэх вэ гэдэг дээр бодох хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол Америк кинон дээр “No, No” гэдгийг шууд “Үгүй ээ, үгүй” гээд ёстой авцалдаагүй орчуулчихсан байдаг шиг л юм гарна.

СЭТГҮҮЛЧ: -Орчуулгаас орчуулгын хооронд, хуудаснаас хуудасны хооронд та яаж амсхийдэг вэ?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Суугаа ажилтай болохоор йогоор хичээллэдэг, хааяа гэр бүлээрээ театрт кино үзэж амардаг.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та Монголын урдаа барьдаг хэвлэлийн газар болох Нэпкод ажилладаг. Ном хэвлэгдэж гарах хүртлээ хэчнээн урт зам туулдгийг уншигчид тэр бүр мэддэггүй. Та өөрийн орчуулсан нэг номон дээр жишээлэн анх санаа төдий байх үеэс ном хэвлэгдэж гарах хүртэл ямар түүх өрнөдгийг нэг бүрчлэн тайлбарлаж өгөөч. 

Б.ГЭРЛЭЭ: -Редактортайгаа нүүр тулж ажилласан томоохон ном гэвэл Богд хаант Монгол улсын үед хамаарах түүхэн баримт, Хиагтын 3 улсын хурлын тэмдэглэл, Автономит Монголд томилогдон сууж байсан ДИУ-ын анхны төлөөний сайд Чэнь Лүгийн хувийн тэмдэглэл, тэр үед хамрах судлаачдын түүхэн өгүүллүүдийн түүвэр “Гадаад Монголын дотоод нууц” юм. Тэр номыг МУБИС-ийн түүхийн тэнхмийн багш, доктор профессор Ч.Болдбаатар хянан тохиолдуулсан. Миний хувьд хятад хэлнээс орчуулахад хамгийн их зовоосон, тэр хэрээр маш их зүйлийг сурч авсан зургаан зуугаад нүүртэй тэрхүү номыг зургаан сарын турш орчуулж, редактортайгаа хоёр сар гаруй хянан тохиолдуулсан. Ингэхдээ оноосон нэршил буюу хүн, газар орны нэр, түүнээс гадна түүхэн үйл явдлуудад нэг бүрчлэн тайлбар зүүлт хийснийг нийлүүлбэл бараг 100-гаад нүүр болох байх. Дараа нь түүхэн үйл явдалд холбогдох зургаар зурагжуулж хэвлэлд өгсөн дөө. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Эргэн тойрон нийгмийн олон асуудал шийдэгдээгүй хэвээр байна. Орчуулагч хүний хөдөлмөр ихэнхдээ чимээгүй, тэмцэгч биш чанартай гэж гонсойх үе байдаг уу? Гудамжинд гарч жагсалгүй, шүүмжилсэн сэтгэгдэл бичилгүйгээр дуу хоолойгоо илэрхийлэх, гэгээ нэмэх, асуудлыг өөрчлөх боломж орчуулагч хүнд бий юу?

Б.ГЭРЛЭЭ: -Би нийгмийн идэвх султай. Тэгээд ч одоогийн нийгэм надаас хол хөндий санагддаг. Тийм болохоор ер нь зожиг талдаа, хүнтэй нийлэхийг хүсдэггүй. Эмээ, өвөөгийнхөө үед амьдарвал сайхан байж дээ гэж боддогоо дээр өгүүлсэн шүү дээ. Гэхдээ өөдрөг үзэлтэй, гонсойгоод байдаггүй. Энэ харанхуй, бүдүүлэг, бурангуй үе биднээр өндөрлөж, хүүхдүүдийн маань үед гэрэл гэгээтэй болно гэдэгт итгэдэг. Хүүхдүүдээ сайн хүмүүжүүлэх нь нийгэмдээ оруулж байгаа хувь нэмэр юм даа. Дуртай ажлаа хийж байгаа болохоор сэтгэл санаа, амьдрал ахуй маань харьцангуй тайван, хангалуун байдаг. Тиймээс энүүхэндээ болж байна гээд хувиа хичээгээд улс төрд оролцохыг хүсдэггүй гэх үү дээ.


Ярилцсан Эрдэнэбаатарын ЭНХЦОЛМОН

2018 оны 12-р сар

Миний "гадаад" эмээ

Сурвалжилга






Хүний амьдрал тэр чигтээ хэрэн хэсүүчлэгч шинжтэй, гэвч хэсүүл амьдралынхаа уртад бид тун цөөн газар сэтгэл зүрхнийхээ аль нэг чухал хэсгийг эмтэлж үлдээдэг. Тэгээд түүнийгээ насан туршдаа дурсаж, тийш тэмүүлдэг. Тэгвэл энэ бол яг л тэгж амьдарсан нэгэн эмэгтэйн сэтгэл догдлом түүх.




“Эмээд маань очиж үзээгүй газар ховор. Орост төрж, Монголд амьдарсан буриад эмэгтэй. Гэвч амьдралынхаа сүүлийн жилүүдэд нэг л газрын тухай дотночлон ярьдаг байсан нь санаанд тод үлджээ.” Хэдэн өдрийн өмнө шинэхэн танилаасаа олж сонссон энэ үг сэтгэлийг минь ихэд хөдөлгөж, бүр мөнөөх газар нь энүүхэнд, Шувуун фабрик гэж бодох төдийд л бушуухан очиж үзэх хүсэлд автаж, цаашлаад энэхүү нууцлаг үгний цаана жигтэй ч бай, жирийн ч бай ямар нэгэн учир холбоо заавал байх учиртай гэж санан, сүүлийн хэдэн өдөр гагц энэ тухай л бодон бодсоор нэг л мэдэхэд бид тэрхүү ойр атлаа “алс” газрыг зорин арванхоёрдугаар сарын анхны хүйтнээр Туулын хөндийг уруудан давхиж явлаа. Дэргэд минь жолоо барьж яваа, надтай нас чацуу залуу бол эмээгийн хайртай ач хүү Цолмон. Алба, амины ажлаар Хонконг, Америкт арван жилийг өнгөрөөсөн тэрбээр сая хавар эх нутагтаа эргэн иржээ. 

Дөрвөн жилийн өмнө эмээгээ эцсийн замд нь үдэхээр ийш ирж байсныг эс тооцвол тэр бараг үүгээр хорин жил яваагүй. Намхан толгодыг өгсөж уруудаад хөндий дундуур зурайсаар эцэстээ хүрдэг энэ зам нэгэн цагт энхэл донхолтой, өндөг ачсан ачааны тэрэг, өглөө оройны хуучин автобусаас өөр холхих хөдөлгөөнгүй, уг нь нийслэл хотын хажуу хаяанд боловч хөдөө хээрийн “буйдхан” зам байсан гэдэг. Зорьж л ирэхгүй бол дайран өнгөрөгсөд үгүй. Гэтэл одоо жижиг тэргүүд салхи мэт шурдхийн өнгөрнө. Улаанбаатараас гарч давхисаар эцэст нь хүрэхэд ердөө хорин минут хүрэхтэй үгүйтэй. Тэгвэл олон жилийн өмнө эмээгийнх нь хувьд энэ зам огт өөр утга илэрхийлдэг байжээ. Зорчигчид нь бүгд нэгнээ таних оройны автобус замд хөндөлсөх намхан уулыг даван цааш уруудахад саяхан л цугаараа дотор нь үймж явсан их хотын бараа сүр ажиг сураггүй ард хоцорч, зөвхөн тэд л мэдэрч ойлгох амар амгалан ертөнц рүү нэвтэрчих шиг болдог гэнэ. Уйдталаа харж дадсан зүйлээ удаанаар ширтэн явахад хүн юуг ч юм эргэцүүлэн боддог. Тэр бодол ихэнхдээ таатай, оюун санааг тайвшруулах шид нөлөөтэй байх нь бий. Харих зам хэзээд сайхан, өөрийгөө чагнаж, өнгөрснөө боддог тухайгаа эмээ нь ач хүүдээ нэг биш удаа ярьж байжээ. 

Тэгтэл одоо энэ зам тэртээ үеийнх шиг тийм ч “урт” санагдсангүй. Суурин хүрэх богинохон хугацаанд бидний ярьж амжсан зүйл ердөө энэ: “Хойшоо ажлаар явсан өвөө маань эмээд анхны харцаар шахуу дурласан гэдэг. Ингээд хоёрдахь удаагаа очихдоо “Намайг дагаад яваач” гэх эрс, зоримог гуйлтаар эмээг нутагтаа авчирчээ. Өөрийнх нь яриагаар Эх орны дайны үеэр мэндэлсэн эмээ маань Монголд ирээд гурван хүүхэд гаргасны нэг нь эрэгтэй, хоёр нь охин. Монголоор нэг ч үг мэдэхгүй ирсэн хэрнээ Улаанбаатарт суурьшаад, бүр анагаахын чиглэлээр суралцаж амжилттай төгссөний нууцыг эмээгийн хэзээ ч шантардаггүй, мэриймтгий зантай холбоотой гэж би хувьдаа боддог. Хүмүүс эмээг Валя эмч гэдгээр нь андахгүй. Хоёрдугаар төрөхөд насаараа эх баригч эмчээр ажиллахдаа ахыг, намайг гээд ач зээ нараа бүгдийг шахуу энэ хорвоод мэндлэхэд нь угтан авсан. Магадгүй одоо санахгүй л байгаа болохоос амьдралдаа үзсэн анхны царай төрх минь гэвэл эмээгийн л дүр байж таарах нь ээ дээ. Эмээ маань сайхан хүн байсаан, дэндүү сайхан. Ерээд оны дундуур тэтгэвэрт гарсныхаа дараа одоо бидний очих тосгонд эмэгтэйчүүдийн эмчээр таван жил хэртээ ажиллахдаа өөр хаана ч байгаагүйгээр энэ нутаг оронд идээшин дассан. Тэгэхэд би бага ангид сурдаг байв. Зуны амралт болгоноор ахтай цуг заавал ийшээ ирнэ” хэмээн ярихтай зэрэгцэн зам төгсөж, жижигхэн, жирийн л нэг суурингийн төвд ирэв. Баруун талд автобусны хуучин буудал, зүүн талд нуман хаалга, түүн дээр “Шувуун фабрик” гэж бичсэн харагдлаа. Жиндүү хүйтэн өдрийг ч хэлэх үү тосгон бараг хүнгүй гэмээр эл хуль. Уг нь хүрээлсэн том том хашаатай аль нэг ферм рүү нь яваад орвол эндхийн гол “оршин суугчид” өнөр олуулаа, чимээ шуугиантай. Албан ёсны нэр нь “Туул тосгон”, албан бус нэр нь “Шувуун фабрик” гэх боловч эндхийнхэн амьдардаг жижигхэн тосгоноо “Шувуу” л гэж товчилж ярих.




Цолмон хүүхэд насныхаа дурсамж дотор хориод жилийн дараа хөл тавихдаа хамгийн түрүүнд хаана очихоо хэнээр ч хэлүүлэлтгүй мэдэж байлаа. Эмээ нь эндхийнхний хэлж заншсанаар “Зүүн 16” гэх нэртэй хоёр давхар хуучин байшингийн хоёрдугаар давхарт нэг өрөө байранд ганцаараа амьдардаг байжээ. “Байшингийн өнгө л өөр, бусдаар бол бараг ихэнх зүйл ер өөрчлөгдөөгүй байна” хэмээн ярих зуураа тэрбээр сониуч жуулчин аятай эргэн тойрныг нүдээрээ нэгжив. Түүний хувьд суурин яг л бүхлээрээ нэгэн том “музей” шиг санагдаж буй нь илт. Гэхдээ үзмэр бүр нь дурсамж сэдрээх шид нөлөөтэй. “Үүгээр би харайж гардаг байлаа…”, “Тэр яндан өөд авирч гараад бүгдийг дээрээс хардаг байлаа…”, “Фабрикийн хашаа халгай ихтэй. Тахианд халгай идүүлбэл өндөгний хальс бат бөх болдог гэж томчууд ярьдаг байсан…” гэхчилэн ямар нэгэн онхи мартагдсан зүйлийг ой тойноосоо эргэн санаж байгааг нь хараад өнөөдөртөө энэ музейн цорын ганц үзэгч, бас тайлбарлагч нь тэр өөрөө гэх бодол гэнэт зурсхийв. 




Эмээгийнх нь амьдардаг байсан нэг өрөө байрны модон хаалга яг л хорин жилийн өмнөхөөрөө. Тогшоод дотогш орвол эмээгээс нь хойш энэ байранд бараг хорь шахам жил амьдарч байгаа гэх ааш зан эелдэг, хижээлдүү насны эмэгтэй “Валя эмчийн ач хүү ирсэн” гээд сүйд. Олон жилийн өмнө яг энэ байранд эмээд нь биеэ үзүүлж байсан тухайгаа тэр хуучлав. Өөр олон ч сонирхолтой зүйл ярилаа. “Валя эмч гэрээр хүн үзэхээр бол галзуухандаа хүлээж авна. Урт модон ширээн дээрээ эмнэлгийн багаж хэрэгсэлтэй… Эмээ чинь монголоор ярихдаа яг л гадаад хүн шиг. Заримдаа хэлсэн ярьсныг нь бид ойлгохгүй. “Та монголоор яриач” гээд тоглоом наргиан болгоход “Монголоор л ярьж байхад та нар яагаад ойлгодоггүй юм!” гэнэ. Валя эмч ер нь л түс тас яриатай, хэнээс юуг ч нууж хаадаггүй хүн байсан. Өвчтэй хүн үзээд төлбөр мөнгө авахгүй, өгмөөр байгаа бол өндөг аваад ир л гэнэ. Түүгээр нь пирошки, борщ, блинчик, булочки гээд хийхгүй хоол үгүй. Гэрт нь орвол байхуу цай, тансаг чихрээр дайлна. Цай уу, чихэр ид гээд сүйд болдог. Гэртээ цэцэг арчилна. Бүр энүүхэнд хашаа хатгаад ойр зуурын хүнсний ногоо тарьдаг болсон. Хашаа нь хариугүй намхан төмөр тороос. “Яаж байгаа юм бэ, Валя эмч ээ” гэхээр “Банзан хашаа муухай” гэнэ. Тэгээд вандуй сайн идэж бай гэх зэргээр аливаа ногоог юунд сайн болохыг уйгагүй тайлбарлаж өгнө. Мөн дэгжин хувцаслана. Насандаа баймгүй залуу харагддаг сан. Өмд бараг өмсөхгүй, ихэнхдээ юбкатай явна. Манай Шувуугийнхан Валя эмчид их сайн. Валя эмч ч бас бидэнд их дассан даа” гэв.

Эмээгийнхээ энэ байранд анх ирсэн өдрийг Цолмон ер мартдаггүй. Өглөөний цайнд хайруулын таваг дүүрэн бялхам их өндөг иджээ. Эхэндээ дуртай нь аргагүй иддэг байсан ч удалгүй уйдаж эхэлсэн гэнэ. Үүнээс гадна өдрийн ихэнх цагийг тагтан дээр ахтайгаа цуг тоглож өнгөрөөдөг байснаа тэр сайн санаж байлаа. Тагттай цонхоор эмээгийнх нь ажилладаг байсан тосгоны эмнэлэг харагдав. “Эмээ эмнэлэг дээр байх үедээ цонхоороо хараад л ах бид хоёрын ямаршуу байгааг мэдчихдэг байсан” хэмээн тэр нэмж хэллээ. Эмээ нь л байхгүй болохоос энэ байр олон зүйлээрээ бага насных нь мартагдсан дурсамжийг түүнд эргэн сануулж байв. Эндээс гараад бид эмнэлгээр орлоо. Хоёр давхрын арын цонхоор эмээгийнх нь гэрийн тагтыг ажиглан харав. Эмээ нь яг энд зогсоод өөрсдийг нь хардаг байсан гэдгийг олон жилийн дараа өөрөө харж мэдэрнэ гэдэг түүний хувьд соньхон байгаа нь мэдээж. 

Эмнэлгээр орсных, эмээтэй нь дотно нөхөрлөж явсан Ичинхорлоо гэх эмэгтэй энүүхэнд амьдардаг гэдгийг тун азтай тохиолдлоор олж мэдлээ. Охинтой нь утсаар ярьтал “Ээж гэртээ байгаа, хүрээд ирж болно” гэхээр нь бид бушуухан тэднийхийг зорив. Эмнэлгээс ердөө тавхан минутын зайтай. Тэр хавьдаа цорын ганц ягаан хашаатай айл тэднийх, энэхүү онцгой шинжээр нь бид төвөггүй олж очив. Арваадхан хоногийн өмнө хөгшин нь өөд болсон тул Ичинхорлоо гуай наанаа нэгэн цагт үй зайгүй нөхөрлөж явсан анд нөхрөө дурсаад хөөр хөгжөөнтэй мэт боловч цаанаа нэг л уй гунигтай. “Валя эмч ганцаарддаг байсан уу?” гэх миний асуултад “Хөгшин минь дэргэд байсан болохоор тэр талаар ер бодож байсангүй. Анзаарч, ажиглаж ч байгаагүй…” гээд хоолой нь зангирав. Ингээд хэдэн хормын дараа эргээд тайвширч Валя эмчийн талаар үргэлжлүүлэн ярилаа. “Валя маань сэргэлэн, ил цагаахан яриатай, жаран хэдтэй гэхэд үнэмшмээргүй эмэгтэй байсан. Өвдсөн хүнийг их өрөвдөнө. “Найз аа, тэнд тийм хүн байна аа, их өрөвдмөөр юм” гээд л бүр хэрэг болгож ярина. Бид хоёр анх танилцахад ээж минь зүрхний шигдээс болчихсон, хоногоо хүлээж байв. Тэгэхэд Валя ирж үзээд “Ээж чинь удахгүй шүү, чи мэдэхгүй байна” гэж хэлсэн нь санаанд тод үлджээ. Ийм л ил шулуун, шударга яриатай хүн дээ. Тэр цагаас хойш бид хоёр сайхан нөхөрлөсөн. Гамбир, нойтон өрөм өмнө нь тавиад “Чи гадаадын хүн ийм юм тоож идэхгүй байлгүй” гэтэл “Үгүй үгүй, би энэнд чинь их дуртай” гэж билээ. Заримдаа сайхан гурилтай шөл хийлгүүлж иднэ. Ер нь үе үе монгол хоол хийлгүүлж идэх дуртай. “Алив, миний хөгшин, нөгөө далан давхраа хайраач” гэнэ. Зөрүүлээд намайг орос хоолоор дайлна. Гэртээ борщ хийгээд дуудна. Кофе нүднэ, пирошки хайрна, талх барина… Валя маань олны хайрыг татсан сайхан хүн байсан даа. Шувуугаас явахын урьдаар “Эндээ л баймаар байна” гэж их хэлдэг байсан. Чухам яагаад явах болсныг сайн мэдэхгүй байна. Нэг дарвагар амтай юм нь “Та үр хүүхэдгүй юм уу, энд ганцаараа амьдраад байх юм” гээд асуучихсан гэнэ лээ. Валя маань тэр үгэнд голдоо ортол эмзэглэн “Найзыг нь их дорд үзэх нь ээ, хот руу оръё доо” гэж хэлснийг нь сайн санаж байна. Үүнээс ч болсон байж магадгүй. Тэр маань энд их жаргалтай байсан. Хотод очоод уулзах бүрт Шувуугаа л ярина. Сүүлд элэгний хагалгаа хийлгэснийх нь дараа эргэж очсон. Хоёр гурван ч цаг суусан байх. Хагалгааны оёогоо үзүүлээд мэгштэл уйлсан. Дараа нь “Найзыгаа хараад бүр тайвширчихлаа” гэж хэлээд эвшээсэн. Энэ бидний сүүлчийн уулзалт байсныг тэр үед мэдээгүй. Намайг гарахад Валя маань “Миний найз, элэгний хорт хавдар авахуулсан гэж хүн амьтанд битгий хэлээрэй” гэж захисан. Угийн л бусдад муу юм дуулгах дургүй хүн. Би захисан ёсоор нь нэг ч хүнд хэлээгүй. Хүүхдүүддээ ч яриагүй” гэв. 

Цолмон хожим оюутан болоод эмээтэйгээ хоёр жил хэртээ цуг амьдарчээ. Тэр одоо ч эмээтэйгээ өнгөрүүлсэн тэр цаг хугацааг сэтгэл бахдалтайгаар ярих дуртай. “Эмээ өглөө эрт босож, орой эрт унтана. Намайг долоо өнгөрөөгөөд сэрэхэд аль хэдийн хоол хийчихсэн байдаг байв. Ихэнхдээ ясны шөлөнд сайхан борщ хийнэ. Ясаа удаан буцалгавал биед тустай гэдгийг эмээ эмч хүн болохоороо сайн мэддэг байсан. Үйлдвэрийн сүү авахгүй, байрны гадна ирдэг явуулын хүнээс авна. Өглөө сэрэхэд эмээ маань “Нэг хоёр, нэг хоёр” гээд дасгалаа хийж байгаа нь дуулддаг. Өдөр гэртээ зүгээр суухгүй, ямар нэгэн юм шинээр сэдчихсэн амжуулж яваа харагддаг. Зурагт үзнэ, чих муу болохоор тэр нь аймаар чанга. Оросын “Жди меня" цуврал нэвтрүүлгийг үзээд учиргүй уйлна. Тэгээд уйлсан чигтээ үйл явдлыг нь чанга чанга ярина. “Эмэгтэй хүний ганган дэгжнийг харах хэрэггүй. Юу боддог, юу хийдгийг нь ажигла” гэж зөвлөнө. Эмээгийн аав мэргэн бууч, нэг өдөр галт тэргэнд суун фронт руу явснаас хойш эргэж ирээгүй гэдэг. Энэ мэтчилэн олон зүйл ярина. Хажуугаар нь Шувуугаа дурсах дуртай. Эмээгийн яриа нөлөөлсөн үү, эсвэл эмээтэй өнгөрүүлсэн бага насны зун сайхан байсан уу, лавтайяа Хонконг, Америкт амьдарч байхад хааяа хааяа гэнэт “Шувуу” бодогдоно. Тэрхэн үедээ их хотын хөл үймээнээс хормын дотор хөөрөн ангижраад, эх нутагтаа эргэн ирчихсэн мэт тайвшралыг мэдэрдэг байсан. Дөрвөн жилийн өмнө ажилладаг компанийнхаа салбарыг Америкт нээгээд жил хэртээ болсны дараа эмээгийн бие гэнэт муудсан. Элэгний хавдар нь цааш үсэрхийлжээ. “Эмээ чинь өнөө маргаашгүй, ирээд хэрэггүй” гэж анхааруулсан ч би зөрсөөр байж тэр даруй Монгол руу ниссэн. Намайг ирсэн өдөр эмээгийн бие жаахан муу байж байгаад, маргааш нь гэнэт дээрдэж, бүр босч явсан. Ухаангүй хэвтэж байсан эмээгээ гэнэт дээрдэхийг хараад үнэхээр их баярласан шүү. Тэгэхэд эмээтэйгээ хоёр өдрийг мартагдашгүй сайхан өнгөрөөсөн дөө. Эмээ “Усанд ормоор байна” гэхээр нь усанд оруултал уснаас сэмхэн гарч ирээд намайг сахилгагүй хүүхэд шиг цочоож билээ. Эмээ маань ийм л күүл хүн. Бид хоёр хамт амьдардаг байсан үеэ дурсаад, яг л удаан уулзалдаагүй багын найзууд шиг элдвийг хөөрөлдсөн… Эмээ эмч хүн болохоороо тариа хийгээд өөрийгөө унтуулчихаж магадгүй шүү гэж надад анхааруулсан болохоор эмээг би орхиж гардаггүй байв. Гэтэл эмээ “Орос дэлгүүрээс цөцгий аваад ир. Гадаадад олон жил байсан юм чинь идмээр л байгаа байлгүй” гээд бууж өгдөггүй. Би гялс гарчихаад иртэл эмээ гараа унжуулчихсан хэвтэж байв. Миний айсан гэж жигтэйхэн. Дөхөөд очтол амьсгалж байгаа нь мэдрэгдэв. Тэгтэл “Вааа…” гээд л намайг дахиад цочоосон. Эмээ маань ийм л хүчтэй, хөгжилтэй хүн. Маргааш өглөө нь нэг нэгнээ царай муутайгаараа дуудалцан тун ч инээд наргиантай сууж байв. Би бараг эмээг эдгэчихлээ л гэж бодсон. Тийм учраас Эрдэнэт дэх аав ээжийн гэр лүү ухасхийчээд ирье гээд явтал дөнгөж дөрвөн цагийн дараа ээж залгаад “Эмээ чинь өнгөрчихлөө” гэж хэлсэн. Эмээ эмч охин, хамгаас хайртай зээгийнхээ дэргэд амьсгал хураасан. Эмч хүн нас барсан хүн хараад айхгүй гэдгийг сайн мэдэж байгаа. Тэгээд л миний дэргэд өөрт буй бүх хүч тэнхээгээ шавхан эрүүл цовоо харагдсан байх гэж боддог.”

Тосгоноос хөдлөхийн урьдаар бид эмээг нь нутаглуулсан энгэрт очлоо. Оройн нар нааш тонгойн тонгойсоор цааш урууддаг баруун уулын энгэрээс эргэн тойрон алган дээр тавьсан мэт илхэн харагдав. Уулын сүүдэр хөндийг залгихад ойрхон. Түрүүнээс хойш дуугүй явсан Цолмон машинаас буусан даруйдаа намайг орхиод уул өөд ганцаараа алхчихлаа. Холоос харвал ямар нэгэн юм эрж буй бололтой. “Булшны чулуу л биз” гэж би бодов. Хүйтэн салхи энгэр заам яраад дотор жихүүн. Бие минь илч дулаанаа алдаж буй ч түүний араас алхахаар зориглолоо. Төдхөн тэр уруудаж, би өгссөөр дундаа уулзахад түүний юу ч үл өгүүлэх байдал эргэн тойрныг улам ч гунигтай, дүнсгэр болгов. Үнэндээ тэр булшны чулуу эрээгүй юмсанж. Эмээ нь амьд ахуйдаа “Өөд болсны минь дараа газарт битгий оршуулаарай. Баахан чулуу, газар эзэлнэ. Харин чандарлаад Шувуу руу явах замд салхинд хийсгээрэй” гэж захижээ. Хүүхдүүд нь тэр ёсоор болгож. Эмээгийнх нь хувьд бодрол бясалгалын зам байсан газар чандры нь шувуунд дайж хийсгээд үлдсэн жаахан хэсгийг энэ уулын бэлд өргөжээ. Тэгэхдээ хэд гурван чулуу овоолж тэмдэг тавьсан гэнэ. Цолмон тэр чулуудыг л эрж явжээ. “Олдохгүй биз дээ. Шувуу шиг тэнгэрт амьдарсан хүний хувьд газарт тэмдэгтэй үлдэнэ гэдэг байж боломгүй зүйл” гэж дотроо бодсон ч түүнийгээ ил гаргасангүй. 




Суурин яахав дээ, жижигхэн жирийн л суурин. Зундаа шувууны сангас үнэртдэг, угтах үүдэн дээрээ тахианы жижигхэн хөшөөтэй, мухлагт нь өнөөдрийн шинэ өндөг худалдаалдаг, сургууль, эмнэлэг, захиргаатай, хаягдсан уурын зуухтай, шавар хашаагаар хүрээлсэн хэд хэдэн тахиан фермтэй, эзэнгүй автобусны буудалтай, тэнд нь хүрээд өндөрлөдөг сайхан засмал замтай, “Хэсэг” гэж нэрлэсэн хэсэгхэн гэр хороололтой, Туулын хөвөөтэй, тэндээс нь Улаанбаатар үнэртдэг, хотынхны нүдээр онцгойрох зүйлгүй жирийн л нэг тосгон. Гэвч жинхэнэ гоо сайхан ийм эгэл зүйлд нуугддагийг бид тэр бүр анзаарч хардаггүй ч юм билүү, хэн мэдлээ. 

2018 оны 12-р сар

Эрдэнэбаатарын ЭНХЦОЛМОН
*Энэхїї нийтлэл 100К сэтгїїлийн эхний дугаарт нийтлэгдсэн.

Далай агуу том, завь өчүүхэн жижиг

Ярилцлага


                                
ЯРИЛЦЛАГЫН ӨМНӨ УНШИХ ЭШЛЭЛ 

“УБДС-т оюутан байсан цаг. Гуравдугаар дамжаанд байсан юм уу даа. Даваасамбуу, Сүхтогоо бид гурав орчуулга хийхийн бөөн хорхой. Тэгтэл хэвлэлийн нэгдсэн редакц гэдгээс орчуулга заахаар хоёр багш ирэв. Нэгийг нь Самдан гэнэ. Манай бүлэгт хичээл заав. Самдан багш маань “Та нар манай редакц дээр очиж бай” гэж хэлэв. Бид гурав ч тууж хүрэлгүй яах вэ! Чингэхэд уран зохиолын редакцид залуухан өндөр шар хүн хүний орчуулсан номыг ариутган сууж байх. Амар редактор гэдэг тэр аж. Самдан багш маань улс төрийн зохиолын орчуулгын редакцынх. Би уран зохиолынх руу нь татагдах. Эрийн санаа мухаргүй гэж тэр юм биз дээ. Тэгээд Амар гуайн дэргэд зогсож, ном хэрхэн шүүтгэж байгааг нь харж хэдэн цагаар хамаагүй зогсох. Амар гуай суудлаас бараг босно гэж үгүй. Өрөөнд нь “буу халж” байгаа хүмүүсийн хөөрөлдөж байгаад хааяа нэг үг хавчуулна. Засаж байгаа орчуулгаа л шагайгаад суугаад байна. Ингэж Амар багштайгаа танилцсан юмсан. Чингээд тийш байнгын гүйдэлтэй болсон доо. Далд санаа нь нэг ном аваад орчуулчих. Жинхэнэ бүдүүн зүрх гэдэг л тэр байсан байх. Юу гэж л нусгай, жулдрай оюутанд ном сэглүүлж байх вэ дээ, тэр ойлгомжтой. Тэгсээр би сургуулиа төгсөж, сургуульдаа багш ухаантай юм болов. Нэгдсэн редакц руу гүйдэг хэвээрээ. Тэр гуравдугаар дамжаанаас л би мэр сэр юм орчуулж, “Залуучуудын үнэн”, “Пионерийн үнэн”, “Хөдөлмөр” зэргийг бууддаг болсон л доо. Амар гуай тэр бүхнийг ажиглаж байсан бололтой байдаг. “Над нэг орчуулах ном өгөөч” гэж ам нээхгүй. Зүрх алдана. Тэгтэл нэг өдөр Амар гуай маань өөрөө хэлж байна: “Чи Францын зохиолч Анатоль Франсын “Боги жаждут” номыг орчуулж үзэхгүй юү. Гэхдээ эхлээд чамаас “проба” авна” гэж байна. Би золтой л үсрээд тааз толгойгоороо эгээ л цохичихсонгүй. Тэр Анатоль Франс гэдэг нь ямар хүн юм, бүү мэд ээ. Тэр “проба” нь ч юу юм хэн мэдлээ. Ганцхан орчуулах ном гэдэг л чихэнд хангинаж, би ном орчуулах нь гэдэг л толгойд шуугина. Тэгээд маргааш нь Амар гуай маань өөрийнхөө гэрийн номын сангаас Анатоль Франсын “Боги жаждут” гэсэн номоо авчирч над өгөөд, “За чи гэртээ аваачиж, арван хуудас хийгээд маргааш над дээр аваад ир” гэдэг байгаа. Би номыг нь гараас нь арай л булааж аваагүй байх аа. Номыг аваад гэр рүүгээ хөл газар хүрэхгүй юм харайлгав. Уг нь тэр “проба” (туршилт) гэдэг юмыг “нусан журууд”-аар хийлгэхдээ ариутган шүүгч нар дэргэдээ суулгаж байгаад хийлгэдэг байсан л даа. Одоо бол дуртай нь сайн сайн зохиогчийн номыг барьж аваад л дураар сэглэдэг болж дээ. Амар багш тэгж гэрт ном өгч явуулдаг нь “Энэ нөхөр ямартай ч хүнээр хийлгээд ирэхгүй. Өөрөө муу сайн ч нухна” гэж над итгэсэн хэрэг. Энэ итгэлийг даалгүй яах вэ? Шөнөжин шахуу нухаж байж эхний арван нүүрийг орчуулаад, маргааш нь тавьж хүрэвэй. Амар гуай нөгөөхийг маань аваад, шууд үзэж гарлаа. Амар гуайн царай гэрэлтэй болбол дотор сайхан болоод л, хөмсөг зангидвал дотор палхийгээд л…Иймэрхүү гуч дөчөөд минутыг авсан байх. Их л удах шиг болсон. Улаан бэхт үзгээр тийм ч их юм зассангүй. Энд тэнд нь ганц хоёрхон “олив”. Тэгээд Амар гуай хэлж байна. “Болж байна аа, одоо Содномдаржаа дээр хоёул орно оо” гэж байна. Содномдаржаа гэдэг нь Хэвлэлийн нэгдсэн редакцийн Ерөнхий редактор. Том дарга. Би ганцаараа бол тийш зүглэх ч үгүй. Амар гуай орно гэж байгаа болохоор дагаад л орж явчихлаа. Амар гуай намайг түүнд танилцуулж байна аа. Энэ Аким сонин хэвлэлээр олон юм орчуулдаг л гэнэ. Сургуулиа төгсөөд тэндээ багшаар үлдсэн л гэнэ. Уран зохиолын орчуулгад элэгтэй ийм залуучуудыг дэмжих хэрэгтэй л гэнэ. Хамгийн сүүлд нь “Акимаас “проба” авлаа. Маш сайн хийж байна” гэдэг байгаа. Чингэхэд нь яс хавтайхын хажуугаар “би чинь тэгвэл лут орчуулагч болж байгаа юм байна шүү дээ” гэсэн омгорхол ялихгүй “толгойгоо цухуйлган” алдаж байх юм. Хэрээ мэдэхгүй амьтан гэдэг л тийм байдаг байхгүй юү. Амар гуай маань “Үүгээр дандаа эргэлдэж байдаг нөхөрт нэг ном өгъе, түүнийг даргаараа зөвшөөрүүлье” гэж бодохдоо тэгж зад магтсан хэрэг л дээ. Гэтэл би… Амар гуай хэлж байгаа юм чинь “ногоон гэрэл” дороо л асаа биз дээ! Чингээд би тэр номыг “Ундаассан бурхад” нэртэйгээр орчуулж, Амар гуай маань өөрөө ариутган шүүгээд хэвлүүлж билээ. Гэтэл Анатоль Франс гэж хэн байсан гээч! Нобелийн шагналтан! Миний хувьд тун чиг бүдүүн зүрх байсан…” 
ЭХ СУРВАЛЖ: Го.АКИМ, 
“Дуун хөрвүүлэгчийн тавилан” хөрөг нийтлэлээс
                         







“Бороо дөрвөн жил, арван нэгэн сар, хоёр өдөр оров.” “Зуун жилийн ганцаардал” романы нэг дүр бороо зогстол хаашаа ч явахгүй гэж хэлээд хэлсэндээ хүрдэг хэсэг бороо орох бүрт, бүр зогсохоо мэдэхгүй шаагих болгонд санаанд буудаг юм. Нэг удаа яг тийм борооноор яг тийм амлалт өгч билээ. Гэхдээ зохиолд гардаг шиг дөрвөн жил, арван нэгэн сар бороо ороогүй нь мэдээж. Үдэд эхэлсэн бороо оройн хэрд ер зогсох шинжгүйг анзаарсан би Улаанбаатарын бороо яажшуухан эхлээд яажшуухан дуусдагийг мэдэх тул “Бороо зогстол гэртээ харихгүй” гэж өөртөө ам бардам хэлээд түүнийхээ шанд ажлын ширээнийхээ ард бүтэн хоёр өдрийг бороо чагнаж өнгөрөөсөн юмдаг. Тэгэхэд бороо орсоор л байсан, орсоор л байсан. Онгорхой цонхоор орчин тойрныг ажихуйя, хүн хүрч очдоггүй эзэнгүй мухраас өөр юу ч үгүй. Гагц тэнд бороо л байсан, бороо л байсан. Ер нь яг үүн шиг гэнэтийн хэрнээ гэмгүй амлалтууд амьдралд минь хэд хэд тохиож байсны хамгийн сүүлч гэвэл энэ ярилцлага. Хэзээ ч билээ дээ, Баабар гуайн “Дори идэр дүүдээ” номны хаа нэгтээ “"Зуун жилийн ганцаардал”-ын монгол орчуулга ёстой лут! Үүнийг би урьд гурван хэлээр уншсан мөртлөө монгол орчуулга дээр нь л амтыг нь авсан” гэж бичсэнийг уншаад “Нэг зохиолыг гурван өөр хэл дээр уншина гэж байдаг аа” хэмээн гайхширч, зохиолч болон орчуулагчтай нь зэрэг “танилцах”-ын мөрөөсөлд автахдаа бушуухан монгол орчуулгыг нь барьж авах сан гэж адгаж яарч явсан жирийн л нэг уншигч хүү хожим сэтгүүлч болоод сайх романы орчуулагчтай заавал хөөрөлдөнө гэж бодож явсныгаа гэнэтхэн хэрэгжүүлэхээр шийдсэн нь дөнгөж энэ намрын л хэрэг явдал. Нэгэнт өөртөө ам гарсан бол ухрах зам үгүй. Хүмүүний амьдралд амлалт шиг ариун гэгээн зорилго өөр юу байх билээ! Орчуулагчийн хөтлөхөө болиод удсан блогоос утасны дугаарыг нь эрж олох амархан, харин залгах хэцүү байлаа. Гурав хоногийн зайтай гурвантаа холбогдсоны эцэст аравдугаар сарын дундуурх, чухам онцгойрох шидгүй энгийн л нэг өдрийн өглөө нэгэн цагт өөрийнх нь даргалж явсан Үндэсний төв номын сангийн хүн төдийлөн орж гардаггүй уншлагын умгархан тасалгаанд дэлхийн олон сая уншигчийн догдлон уншдаг “Зуун жилийн ганцаардал” романыг эх хэлнээ бахдам сайхан хөрвүүлсэн, өдгөө нас сүүдэр ная дөхөж яваа Готовын Аким гуайг өмнөө суулгаад дуу хураагуураа асаах тэр мөч хүртэл ярилцлагаа ямар асуултаар эхлэх, ярилцлагынхаа гарчгийг ямар нэгэн байдлаар “тэнгис далай” гэсэн үгтэй холбох, ярилцлагаа гурван хэсэг болгон хуваагаад тус бүрт нь нэр оноох, бүр ярилцлагынхаа оршлыг яг ингэж бичнэ гэх зэргээр бүгдийг нэг бүрчлэн төлөвлөж амжсан боловч уг нь надаас л хамаарах учиртай ярилцлагын уур амьсгал гээч зүйл даанч миний санаснаар хөтлөгдөөгүй. Олон өдөр бие чилээрхүү байснаас болсон уу, эсвэл бэлдсэн асуултад минь учир байна уу, ярилцагч маань товч, цөөн өгүүлбэрээр хариулж байлаа. Гэхдээ л өөртөө гэнэтхэн, гэнэхэн амлаад, түүндээ хүрсэн минь “бахархаж болмоор зүйл” билээ. Яг одоо миний төлөвлөгөөний дагуу бол оршлын энэ хэсэгт Paris Review сэтгүүлийн 1981 оны өвлийн дугаарт нийтлэгдсэн колумб зохиолч Габриель Гарсиа Маркесийн ярилцлагаас хамгийн эхний асуултыг хариулттай нь эшилж, дараа нь яг тэр асуултаа Аким гуайгаас асууж ярилцлагаа эхлэх учиртай. “Ярилцлага хийхдээ та дуу хураагуур ашиглахыг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?” гэх сэтгүүлчийн энгийн, гэнэн маягийн, магадгүй ярилцлагын уур амьсгалыг эерүүлэх зорилготой асуултад цагтаа хашир туршлагатай сурвалжлагч явсан Маркес ийн хариулжээ: “Үнэнийг хэлэхэд би одоо ч ярилцлагын үед дуу хураагуурыг хэрхэн зөв ашиглахаа мэддэггүй. Миний хувьд сайн ярилцлага хийх хамгийн зөв арга бол бүхий л ярилцлагын турш тухайн сэтгүүлч нэг ч тэмдэглэл хийхгүй байх явдал юм. Энэ бүхний дараа сэтгүүлч өөрөө тухайн ярилцлагаа эргэн санаж, ярилцагчийн хэлсэн үгээр биш, харин ярилцах явцдаа юу мэдэрснээ бичвэл зүгээр. Бас нэг үр дүнтэй арга бол тэмдэглэл хөтөлж, эргээд бичсэн зүйлээ ярилцагчийнхаа дотоод ертөнцөд нэвтрэх байдлаар хөрвүүлж бичих явдал. Ер нь ярилцагчийнхаа хэлсэн болгоныг үг гээлгүй хурааж авна гэдэг ярилцаж буй хүндээ тийм ч таатай байдлыг төрүүлдэггүй. Жишээ нь, дуу хураагуур асаачихлаар л би нэг л биеэ барьчихдаг, харин эсрэгээрээ дуу хураагуур байхгүй үед яг л өөрийнхөөрөө, хэн байсан тэрүүгээрээ л ярилцаж чаддаг.”


 ГАНЦААРДАХУЙ 


СЭТГҮҮЛЧ: -Ярилцлага хийхдээ та дуу хураагуур ашиглахыг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?

ГО.АКИМ: -Хүний яриаг гүйцэд бичиж чадахгүй, хэлсэн ярьсныг нь ой тойндоо “барьж” дийлэхээ байсан өвгөн надад бол тун хэрэгтэй эд. Харин залууд бол дуу хураагуурын хэрэг гэж алга байлаа. Ярилцагч хүнийхээ хэлсэн ярьсныг гарын хурдаар бичиж хүчирдэг байсан. Ер нь дуу хураагуурын сул тал гэвэл үүндээ их найдчихдаг явдал юм. Асуух зүйлээ орхигдуулахаас гадна анхаарга муутай сонсох гээд байдаг.

СЭТГҮҮЛЧ: -Зохиолчийн өөрийнх нь хэлснээр 18 сарын турш нэг ч өдөр алгасалгүй бичиж дуусгасан “Зуун жилийн ганцаардал” романыг та хэдий хугацаанд орчуулж дуусгасан бэ?

ГО.АКИМ: -Гурван сар хэртээ суусан байх шүү. “Зуун жилийн ганцаардал”, “Цаазын тавцан” хоёрыг зэрэг ээлжилж орчуулсан. Тэр үед бидэнд нэг сарын хугацаатай уран бүтээлийн чөлөө олгодог байлаа. Тийм чөлөөгөө аваад хойшоо Сэлбийн амралтанд ганцаараа очиж Маркесээ эхлүүлсэн. Тэгэхэд өвөл байсан санагдана.

СЭТГҮҮЛЧ: -“Зохиолч хүний хамгийн хэцүү ажил бол эхний догол мөрөө бичих. Ганцхан догол мөр бичих гэж хэдэн сар болох үе ч бий” хэмээн Маркес хэлжээ. Тэгсэн атлаа 120 мянган үгтэй нүсэр романыхаа эхний өгүүлбэрийг бичгийн машиныхаа ард суусан даруйд нэг амьсгаагаар биччихсэн гэдэг. “Олон жилийн хойно хурандаа Аурелиано Буэндиа гэгчийн бие Макондогийн оршуулгын газрын хайсны дэргэд буудуулах гэж зогсохдоо, тэр жилийн нэгэн үдэш мөс үзүүлэхээр цыганууд дээр эцгийнхээ дагуулж очсоныг санаж авай...” Таны хувьд эхний өгүүлбэрийг орчуулж эхлэх мөч хэр хэцүү байсан бэ? 

ГО.АКИМ: -Орчуулга гэдэг зохиол бичихтэй адилгүй. Бичиж буй зохиолынхоо үйл явдлыг нягт нямбай төлөвлөж, утга агуулгыг нь сайтар бодож тунгаана гэдэг зохиолч хүний ажил. Харин орчуулагч хүн эхний өгүүлбэрээ тавиад эхэлсэн л бол хөлөг онгоц далайд гарсантай адил. Мэдээж аливаа зохиолыг орчуулж суухад эхний хэдэн хуудас амаргүй байдаг. Өгүүлэмж, хэл найруулгад нь нэгэнт автаад эхэлбэл цааш хөврөх амархан.

СЭТГҮҮЛЧ: -"Бичгийн машиндаа цаас эрж олох л их төвөгтэй байсан. Үг үсэг, хэл найруулгын алдаа гарах тоолонд цаасаа сугалж гаргаад хогийн сав руу тэр дор нь чулуудчихдаг байлаа. Тэгээд дахиад эхнээс нь бичдэг дээ" хэмээн Маркес дурсжээ. Та ч бас бичгийн машинаар бичдэг байлуу? 

ГО.АКИМ: -Роботрон гэж бичгийн машинтай байлаа. Түүгээрээ л цохино шүү дээ. Би бичгийн машинтай болоод л арван хуруугаар бичиж сурсан. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Орчуулж дууссаны дараа овоо зузаан цаас болсон байх даа.

ГО.АКИМ: -Учиргүй зузаан болсон шүү. Дараа нь улаан балаар эрээн болтол нь зассан. Хожим эх нооргийнхоо хагасыг Үндэсний төв номын санд өгсөн.

СЭТГҮҮЛЧ: -Өвгөн Буэндиа ямар нэгэн шидэт санаа бодож олохоороо өрөөндөө явж ороод олон сар өдрөөр бүгчихдэг шүү дээ. Таны хувьд орчуулга хийж суухад хамгийн тохиромжтой газар юу вэ? 

ГО.АКИМ: -“Зуун жилийн ганцаардал”-ын хагасыг Сэлбэд, нөгөө хагасыг гэртээ орчуулсан. Надад нэг онцгой чанар байдаг юм. Ширээнийхээ ард суугаад ажлаа эхэлсэн л бол ямар ч шуугиан чимээнд сатаарч тавгүйрхдэггүй. Гурван хүү маань тэрсхэн өссөнийг ч хэлэх үү, дэргэд ирээд гүйлдэнэ, ноцолдоно. Тэглээ гээд надад ер нөлөөгүй. Нарийндаа төвлөрөл ч бас ганцаардал. Хэрэв төвлөрч л чадвал уулын бөглүү мухарт ганцаар байна уу, аль эсвэл гэртээ олны дунд сууж байна уу ямар ч ялгаагүй.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та тэр үед өдрийн хэд орчим цагийг орчуулгад зориулж байв?

ГО.АКИМ: -Амралтын газар бол 7 өнгөрөөж босоод өглөөний цайны дараа сууна. Харин гэртээ бол ихэвчлэн ажлаа тарж ирчихээд оройн цагаар суусан.

СЭТГҮҮЛЧ: -Хэвлэгдэж гарсны дараа хатуу хавтастай номоо гар дээрээ тавих, уншсан хүмүүсийн урмын үгийг сонсох ямар санагдсан бэ?

ГО.АКИМ: -Хоёр сарын дотор л зарагдаад дуусчихсаныг бодвол уншигчдад таалагдсан юм байлгүй. (Инээв)

СЭТГҮҮЛЧ: -Өөрийнх нь хамгийн алдартай зохиол монгол хэлнээ яруу сайхан буусан гэдгийг Маркес мэдэж амжсан болов уу?

ГО.АКИМ: -Нэг монгол залуу Америкт явж байгаад Маркестэй таарсан юм билээ. Тэр тухайгаа “Өдрийн сонин”-д бичсэнийг олж уншсан. Даанч хайчилбар хийж амжаагүй. Тэр тэмдэглэлд дурдсанаар бол өөрийнх нь роман монгол хэлнээ буусан гэдгийг Маркес дуулаад “Тэгвэл тэр орчуулагчаас нь мөнгө нэхнэ ээ” гэж хэлээд учиргүй инээсэн гэдэг. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Холын Колумбад та очиж үзэхийг, бас Маркестэй уулзахыг хүсч байв уу? Ер нь орчуулсан зохиолуудынхаа үйл явдал гардаг нутаг оронд биеэр очиж үзэх боломж гарвал та аль зохиолоо сонгох вэ?

ГО.АКИМ: -Маркесийг урьж авчрах сан гэж боддог байлаа. Чингиз Айтматовтой уулзахсан гэж хүсдэг байлаа. Амьд сэрүүн байсан бол аль алиныг нь олон асуултаар шалгаамаар байна. Даанч хэнтэй нь ч уулзах бололцоо гарсангүй. Мэдээж Колумбад очвол сайхан л байх. Болдогсон бол аливаа зохиолыг орчуулахын өмнө тухайн нутаг оронд нь очоод үзчихвэл зүгээр сэн.




 ДУРСАХУЙ 


СЭТГҮҮЛЧ: -Таны төрж өссөн Дорнод аймгийн Матад сумын төв Макондогоос ер дутахааргүй алс бөглүү суурин. “Юмс шинэхэнээрээ, олон юмс нэр усгүй” байхад та тэнд төрсөн. Өсөж торнисон суурингаа яг л Макондо шиг дүрсэлбэл? Тэнд ер нь сэтгэл татам юу юу байна вэ?

ГО.АКИМ: -Манай сум бөглүү бөглүү, бүр одоо ч тийм хэвээр. Тэнд чинь алдарт Мэнэнгийн тал буй. Тэнгис мэт тэнэгэр уудам талын баруун хормойд Матадхаан уул гэж бий, тэр уулын баруун хаяанд би төрсөн. Сумын төв маань ганц хоёрхон байшинтай жижигхээн суурин, яг л зохиолын эхэн дэх Макондо шиг. Баригдаж дуусаагүй ганц “туурь”-тай, тэнд нь ихэвчлэн адуу мал хашна. Хожим тэр нь манай сургууль болсон. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Таны аав бага ангийн багш байсан. Та аавынхаа тухай дурсаач.

ГО.АКИМ: -Манай аав дөчөөд оны үеийн багш. Тэр үед чинь хүмүүс хүүхдээ сургуульд өгөх дургүй байлаа. Аав маань айл айлаар хэсэж ятгахыг нь ятгаж, загнахыг нь загнасаар сургуульд элсүүлнэ. Энэ тухай сургуулийн захирал байсан Дондог гэж өвгөний “Саруул талын сургууль” гэх дурсамжид тодорхой гардаг. Сургуулийн гурван ажилтан гэгдэх нэг захирал, хоёр багш хөдөөгүүр явж хүүхдүүд элсүүлэхээр гурван тийш гараад л явдаг байж.

СЭТГҮҮЛЧ: -Аав тань зохиолч Н.Надмидын “Залуу жуулчид” туужийг анх танд уншуулахаар өгсөн гэдэг байх аа? Хожим тэр хүнтэй хотод таарсан гэдэг шүү дээ.

ГО.АКИМ: -Хоёрдугаар ангид байхад аав маань аймаг ороод ирэхдээ “Залуу жуулчид” гэх хүүхдийн адал явдалт тууж авчирч өгсөн юм. Хөдөө гадаа явах дуртай болсон минь энэ номоос үүдэлтэй гэж боддог. Надмид гэж зохиолчтой нь сүүлд таарсан. Зохиолчдын хороон дээр өндөр жижүүр өвгөн байсан даа. Тэгтэл багад уншсан дуртай номын маань зохиолч тэр өвгөн байсныг огт мэдэхгүй хажуугаар нь мэндлээд л өнгөрдөг байж.

СЭТГҮҮЛЧ: -Аав тань Сталины ботиос уншуулдаг байсан гэл үү?

ГО.АКИМ: -Дөрөвдүгээр ангид ордог жил аав маань хүрэн хавтастай товхгор зузаан ном авчраад унш гэлээ. Тэр нь Сталины боть. Чухам хэддүгээр боть байсныг санадаггүй юм. Ингээд уншлаа, эхний удаа юу ч ойлгоогүй. “Аав аа, би ойлгохгүй байна” гэтэл “Дахиад унш” гэсэн. Энэ маягаар гурван ч удаа уншсан санагддаг. Тэр большевик, меншевик, эсер энэ тэрийг дөрөвдүгээр ангийн хүү уншаад ер ойлгохгүй гэдгийг аав сайн мэдэж байгаа. Харин надад унших дадал суулгах гэж л тэгсэн хэрэг.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та арван жилээ төгсөөд шууд орос хэлний ангид ороогүй юм билээ?

ГО.АКИМ: -Авсан хуваарь маань шугам зургийн анги. Дээд тоо үздэг гэхээр нь айсандаа орос хэлний ангид бүртгүүлчихсэн юм.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та ер нь Орос явж үзэлгүй, Багшийн дээдийн орос хэлний ангид сураад л орос хэлийг гаргууд сайн эзэмшчихсэн хэрэг үү? 

ГО.АКИМ: -Оюутан байхад орос багш нар хичээл заадаг байсан. Ингээд орос хэлэндээ жаахан дөртэй болоод ирмэгц ном уншиж эхэлсэн дээ. 

СЭТГҮҮЛЧ: Хэн хэнийг их уншиж байв?

ГО.АКИМ: -Достоевский, Толстой, Пушкин гээд бүгдийг уншсан.

СЭТГҮҮЛЧ: -Оросын сонгодгуудыг уншихад аль зохиолч уншихад хамгийн төвөгтэй хэлтэй санагдсан бэ?

ГО.АКИМ: -Достоевксийн хэл жаахан хэцүү. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Уншиж байхдаа толь бичиг хэр хардаг вэ?

ГО.АКИМ: -Нэг их тольдоод байдаггүй. Шууд л уншчихдаг. Гол нь агуулгаа барьж авах хэрэгтэй. Толь бичиг эргүүлээд байвал тэр зузаан зузаан номуудыг хэдийд нь барж дуусгах вэ. Мэдээж унших явцад мэдэхгүй үг гарвал хар аяндаа цээжинд тогтчихдог юм. Ингээд олон гарсан үгээ сүүлд нь тольдоод харчих хэрэгтэй. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Та залуудаа шүлэг бичих гэж оролдоод орхисон гэсэн. Танд үг байна, утга зохиол талын мэдлэг байна, чухам юу нь дутуу санагдав?

ГО.АКИМ: -Дутуу санагдсан зүйлгүй. Зүгээр л орчуулга руугаа голлоод орчихсон хэрэг
.
СЭТГҮҮЛЧ: -Таны тэмдэглэлүүдийг уншиж байхад шүлэг цээжээр эшилж байгаа хэсэг олон тааралддаг. Шүлгийг цээжилье гэж цээжилдэг үү, эсвэл унших явцад цээжинд тогтчихдог хэрэг үү?

ГО.АКИМ: -Би чинь Явуу, Пүрэвдорж, Нямаа эд нарынхаа шүлгийг бүгдий нь шахуу цээжээр мэддэг байлаа. Одоо заримаас нь мартаж. Ер нь дуртай шүлгээ зориуд цээжилдэг. Миний уншиж цээжилсэн хэдэн шүлэг, дээрээс нь Ри багшийн найруулга намайг орчуулга оролдоход их тус болсон доо.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та “Ил товчоо” сониныг 1999 он хүртэл эрхлэн гаргасан. Маркес сурвалжлагч байсан бол та редакци хариуцсан эрхлэгч байжээ. Олон ч сайн сэтгүүлчийг нэг редакцид нэгтгэсэн. Ер нь сайн сэтгүүлчийн нийтлэг шинж юу вэ?

ГО.АКИМ: -Боловсролгүй байж болно, гэхдээ сэтгүүлч хүнд авьяас чухал. Дан ганц боловсролтой байлаа гээд авьяасгүй бол сайн сэтгүүлч гэгдэхгүй. Сэтгүүлч хүн гэдэг мөн чанараараа уран бүтээлчээс өөрцгүй. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Та Бямбын Ринчен гуайг багшаа гэж хүндэлдэг хэрнээ барааг нь хоёр гурван удаа холоос харж, лекцэнд нь хэдхэн удаа сууж үзсэн гэдэг. Ри багш лекц уншихдаа их намуухан ярьдаг байсан гэдэг нь үнэн үү?

ГО.АКИМ: -Эхэндээ зүгээр ярина. Жаахан шуугилдаад эхэлмэгц дуугаа намсгадаг. Тэгэхэд танхим тэр аяараа нам гүмд автдаг. Мэдээж мань мэт нь шуугилдахгүй, үгий нь анхааралтай сонсох гээд хамгийн урд эгнээнд бусдаас өрсөж очоод суучихна.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та Ри багш руу хоёр удаа залгаж үг асуусан гэдэг байх аа? Утасны дугаарыг нь олох хэцүү юу?

ГО.АКИМ: -Бүгдээрээ шахуу мэддэг байх шүү. Өвгөн лав утсаа авахгүй байна гэж үгүй. Юу ч асуусан, “Утсаа барьж бай” гээд л цааргалалгүй хариулна. Утсаар ярих нь хүртэл намуухан. Хариултыг нь үг гээлгүй сонсохын тулд харилцуураа чихэндээ наачихдаг байв.  

СЭТГҮҮЛЧ: -Та Эрнест Хэмингуэйн “Өвгөн тэнгис” туужийг эх хэлнээс нь бахтай сайхан орчуулсан. Кубад очиж гэр музейд нь хүртэл зочилсон. Өвгөний өглөө бүр загасчлахаар гардаг байсан тэнгис далай танд ямаршуу сэтгэгдэл төрүүлсэн бэ? 

ГО.АКИМ: -Хэмингуэй “Өвгөн тэнгис” туужаа 1951 онд бичиж дуусгасан. Миний бие 1979 оны зун Кубад сурвалжлах ажлаар очихдоо Хавана хотын хаяан дахь Хэмингуэйн гэр музейд зочилсон юм. Тэгэхэд би “Өвгөн тэнгис”-ийг хожим орчуулна гэж зүүдлээ ч үгүй явлаа. 

Далай мэдээж яриангүй сайхан. Олон жилийн дараа “Өвгөн тэнгис”-ийг орчуулан суухад Хэмингуэйн дүрслэн бичсэн, бас миний үзсэн тэр далай нүдний өмнө дахин тодрох шиг болсон. Зохиолын гол дүр Сантьяго өвгөн хөлгүй цэнхэр далайд гав ганцаар хөвөн явахдаа дээгүүр өнгөрөх нисэх онгоцыг хараад “Тийм өндрөөс далай ямар байдалтай харагддаг бол?” хэмээн өөрөөсөө асуудаг шүү дээ. Бас өвгөн “Далай агуу том, завь өчүүхэн жижиг. Нүдэнд торохгүй байлгүй” гэж хэлдэг. Буцах замдаа би Хаванагаас хөөрч далай дээгүүр дүүлэн нисэхэд өвгөний өдөр бүр загасчилдаг Карибын тэнгис номин цэнхэр, жаахан холдохоороо гүн хөх өнгөтэй харагдсан. 

СЭТГҮҮЛЧ: -“Ри багшийн орчуулсан Н.В.Гоголийн “Тарас Бульба”, “Мөнгөн ноён” гэсэн хоёр ном миний багш. Яаж орчуулсан гэдгийг үг болгоноор нь тулгаж үзсэн. Ер нь энэ хоёрыг монгол найруулга зүйн охь гэж хэлнэ” хэмээн та нэг ярилцлагадаа ярьжээ. Хэдий насандаа ингээд уншчихав аа?

ГО.АКИМ: -Гуч гарсан хойноо “Орчуулгын санг уудлахад” номоо бичихийн тулд Ри багшийн орчуулгыг эх зохиолтой нь тулгаж харсан. Бүр өгүүлбэр өгүүлбэрээр нь тулгасан шүү. Ер нь орчуулгын онол гээч зүйлийг би оюутан байхаасаа сонирхсон. Тухайлбал гуравдугаар дамжаанд байхдаа “Зүйр цэцэн үгийг орчуулах нь” гэсэн өгүүлэл бичиж “Утга зохиол” сонинд нийтлүүлсэн байдаг. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Тулгаж уншсаны дараа орчуулгын чадвар хэр сайжирсан бэ? Тэндээс юу юу олж мэдэв?

ГО.АКИМ: -Орчуулга гэдэг дан ганц үгэнд, өгүүлбэрт баригддаггүй гэдгийг ойлгож авсан. “Мөнгөн ноён” дотроос би лав хувьдаа хэзээ ч тэгж орчуулж дөнгөхөөрөгүй нэг өгүүлбэр сонгож аваад олон жил хамт ажилласан Чойжил гэх өвгөнд “Орчуул” гээд өглөө. Тэр маш сайхан найруулгатай хүн байсан. Уг нь бас л миний нэг багш. Тэгсэн мөртлөө бид хоёр яг л найзууд шиг ярьдаг. Төдхөн орчуулсныг нь Ри багшийнхтай тулгатал хоёр үг зөрөөд, бусдаар бол найруулга нь яг адил. Хоёр өөр хүн нэг найруулгаар орчуулна гэдэг монгол хэлний найруулах ёс цаанаа нэг болохыг баталж буй хэрэг. Энэ мэтчилэн Ри багшаас сурсан эрдэм их бий. Мэдээж түүн шиг найруулж бичнэ ч гэж юу байх вэ! Гэхдээ миний бичсэн өгүүлбэр болгон хүнд ойлгогдоно гэж баттай хэлнэ. Ямар ч л байсан төөрдөг байшинд яваад орчихсон мэт зүйл бичихгүй. Орчуулсан ч тэр, бичсэн ч тэр. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Та “Монгол өвөрмөц хэлцийн тайлбар толь”-ио бүтээхдээ Монголынхоо бүх роман тууж өгүүллэгийг уншиж, хэрэгтэй гэснээ шигшиж байж бүтээсэн гэдэг. Бидний уншиж өссөн монгол зохиолчид маань хэл найруулгын хувьд ямар онцлогтой вэ? 

ГО.АКИМ: -Тэр үеийн аль ч зохиолчийн үг хэллэг үнэхээр баялаг. Адаглаад хэн ч уншсан ойлгогдохоор юм бичиж байж. Гэтэл би сүүл үеийн зарим зохиолыг уншаад ер ойлгохгүй юм. Монгол хэлний найруулга лав биш. Хоёрдугаарт тэдгээр бүтээлд зүйр үг, өвөрмөц хэлц гэж алга. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Өвөрмөц хэлц хэрэглэхийн ач холбогдол таныхаар юу вэ?

ГО.АКИМ: -Бидний үеийнхэн өвөрмөц хэлцийг өөрийн мэдэлгүй хэрэглэдэг. Яагаад гэвэл арван үгээр илэрхийлэх утгыг хоёр гурван үгээр дүйлгээд оноочихож буй хэрэг. Үг хэмнэнэ гэдэг чухал. Монголчууд ер нь нурших дургүй. Тухайлбал зүйр цэцэн үг гэдэг чинь өөрөө шүлэг. Уншихад хүртэл хөгжимлөг. Монгол хэлний найруулга зүйн онцлог үүнд л буй. Хэл гэдэг чинь хэрэглээ рүүгээ хэт ойртвол уянгалаг сайхнаа алддаг. Ри багшийн шүлэгт “Хөгжим мэт яруу баясгалант монгол хэл минь” гэсэн мөр бий. Тэр хөгжимлөг чанарыг манай хойч үе алдаж гээх учиргүй, бүр хадгалан хамгаалах ёстой. Залуу байхад би Ри багшийн энэ үгийг цээжиндээ тээн, “Монгол хэлний бичгийн зүй” номынх нь “Дөрөвдүгээр дэвтэр”-ийг ноортол уншиж билээ. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Монгол хэлний найруулах ёсонд суралцъя гэвэл хэн хэнийг унш гэж зөвлөх вэ?

ГО.АКИМ: -Ри багшийг унш. Да багшийг унш. Энэ хоёроос найруулгын ялгаа маш тод харагдана. Да багш энгийн богино өгүүлбэрээр хүүрнэдэг бол Ри багш урт урт өгүүлбэрээр бичдэг. Тэгсэн хэрнээ уншаад бүгд ойлгодог. Пушкин, Толстой хоёрын найруулга бас тийм. Пушкин богино, Толстой урт. Цаашлаад яруу найрагчдаас Пүрэвдорж, Явуухуланг унших хэрэгтэй. Энэ дөрвийг уншаад гүйцчихвэл монголоор аятай сайхан найруулдаг болчихно. Ер нь толгой өөд татахгүй уншиж байж л монгол хэлний найруулах ёсонд суралцана. Гэхдээ бүгдийг нь унш гээд хэлчихвэл үгэнд минь орох хүн үгүй байлгүй!


 ҮЛДЭХҮЙ 


СЭТГҮҮЛЧ: -Та хувьдаа Александр Гриний “Аранзал дарвуулт хөлөг”-ийн орчуулгыг их тоодог. Анх энэ номтой учирсан түүхээ хуваалцаач?

ГО.АКИМ: -Би өөрөө жаахан романтик хүн болохоороо Грин гэдэг зохиолчийг шүтдэг ухаантай. Надад Гриний зузаан түүвэр байдаг юм. Тэндээс “Аранзал дарвуулт хөлөг”-ийг уншаад орчуулахаар шийдсэн. Гэхдээ бүр гурван жил ноцолдсон шүү.

СЭТГҮҮЛЧ: -Гурван жил орчуулна гэхээр ер санаанд буухгүй юм. Нухаад л байсан хэрэг үү?

ГО.АКИМ: -Эргэж засаад л байсан хэрэг. Зассаныгаа бичгийн машин дээр бичнэ, дахиад засна. Ингэсээр гурван жилийг ардаа орхисон хэрэг. “Алые паруса” чинь уянгын тууж. Тэр уянгы нь буулгахгүйгээр, тэр олон үгэнд жин таарсан үгий нь онож шигтгэхгүйгээр яг л монгол зохиол шиг сэтгэлд ойр бууж уншигдахгүй байв.  

СЭТГҮҮЛЧ: -Орос хэл дээрээ уянгалаг уу?

ГО.АКИМ: -Маш уянгалаг. Би өөрөө уянгын зохиолд дуртайг ч хэлэх үү, үнэнхүү догдолж уншсан. Яагаад гэвэл уянга гээч зүйл хүний сэтгэлийг зөөллөдөг, уянга яруу эгшгээр дүүргэдэг.

СЭТГҮҮЛЧ: -“Аранзал дарвуулт хөлөг”-ийг тун саяхан уншсан. Орчуулга нь нягт чигжүү хэрнээ яруу. Орчуулга гараас гарлаа гэдгээ яаж мэдэрдэг вэ?

ГО.АКИМ: -Хамгийн түрүүнд хөгшиндөө уншуулсан. Тэр үед залуу ч байж. Манай хөгшин багш хүн. Уншиж дуусаад гурван өгүүлбэрийг л “Болохгүй байна” гэж хэлэхээр нь эргэж зассан. Мэдээж сэтгэл догдлон уншсан нь ойлгомжтой. Бусдаар бол өөр юу ч хэлээгүй. Тэгэхээр нь би “Орчуулга маань болжээ” гэж дүгнэсэн. Дараа нь Э.Оюун гуай руу яриад “Би ийм нэг тууж орчуулчихлаа. Та нэг хараатах уу” гэсэн. “Ром хотод дэд байснаас хөдөө тосгонд тэргүүн байсан нь дээр” гэх хэлцийг монгол зүйр үгээр орлуулсан нь оновчгүй болжээ гээд эргүүлж эх зохиолынх дагуу болгож өөрчилснөөс өөр засвар хийгээгүй. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Харамсалтай нь энэ тууж олдоход бэрх ном болжээ. Таны орчуулгуудаас олонд хамгийн их хүрсэн “Зуун жилийн ганцаардал”-ыг, таны хувьд өөрөө гойд үнэлдэг “Аранзал дарвуулт хөлөг”-ийг Монголын томоохон хэвлэлийн газрууд шинээр орчуулуулаад, хавтас загварыг нь гоё чамин болгоод хэвлэсэн. Хүмүүс тэдгээр ном руу л хошуурч байгаа харагдах юм. 

ГО.АКИМ: -Сайжруулаад хийж байгаа бол надад гомдох зүйл алга. Харин муужруулчихаад байгаад л гол учир байна. Заримдаа даан ч яавдаа гэж бодогдмоор орчуулгууд таарах юм.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та ер нь эх хэлээ яаж ийм бахтай сайхан эзэмшив ээ? Хөдөө өссөнтэй холбоотой юу?

ГО.АКИМ: -Чи жишээ нь ганшин гэж мэдэх үү?

СЭТГҮҮЛЧ: -Мэдэхгүй.

ГО.АКИМ: -Тэмээний буйл, бурантаг хоёрын хооронд байдаг жижигхэн сурыг ганшин гэж нэрлэдэг. Энэ мэтчилэн нүүдлийн ахуйтай холбогдох үгс, өвгөд хөгшдийн яриа гэдэг чинь хөдөө өссөний хувьд чихэнд хадаад, тархинд хоногшчихож буй хэрэг. Мэдээж хүн бүр хөдөө өсөх албагүй. Хотынхон бол ном унших л хэрэгтэй. Тэр үгнүүд чинь номон дотор явж буй. Мөн толь бичиг сөхдөг бай. Залуу байхад Цэвэл гуайн ногоон толийг навтарга болтол сөхөж харсан. Нэг үг хайж яваад гэнэтхэн сонин үг гараад ирмэгц тэрийгээ хөөгөөд алга болж өгнө. Бараг эхний хайж явсан үгээ мартчихдаг. Үг хөөх, үгийн амтанд орох гэж ойлголт бий. Гэтэл манайхан ер тэгэхгүй юм.

СЭТГҮҮЛЧ: -“Бүдүүн өвс багтахгүй найруулна” гэх Ринчен гуайн үгийг та эшлэх дуртай. Энэ үгний гүн утгыг тайлбарлавал?

ГО.АКИМ: -Ямар ч туршлагатай редактор үг шургуулж дөнгөхөөргүй нягт найруулахыг битүү утгаар егөөдсөн хэрэг. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Монгол хэлний давтагдашгүй онцлог чухам юундаа байдаг вэ? 

ГО.АКИМ: -Монгол хэл яруу эгшиглэнтэй, бараг шүлэг шиг хэл. Ярихад бараг дуу шиг сонсогддог. Уг нь бичгийн хэл, ярианы хэл хоёр тусдаа. Гэвч манайхан бичгийн хэлээ ярианы хэлтэйгээ хутгачихсан. Бичгийн хэл гэдэг чинь яруу тунгалаг. Мөн монгол хэлэнд сондгойруулахгүй байх зарчим гэж байдаг. Нэг өгүүлбэр зургаан үгнээс бүтлээ гэж бодоход гурав гурваараа жингээ хувааж байвал зүгээр. Өгүүлбэрт тэгш хэмийг хадгалах нь чухал. Манай эртний сайн орчуулагч, зохиолчид бичсэнээ чанга дуудаж уншдаг байсан. Тэгж уншвал сондгойрч уу, үгүй юу гэдэг нь мэдэгддэг. Энэ сайхан туршлагыг манай залуучууд хэрэглээсэй. Ялангуяа зохиол бүтээл, сэтгүүлзүй, орчуулга хөөцөлдөж буй залуус.

СЭТГҮҮЛЧ: -Монгол хэлэнд үйл үг голчилдог гэж та дурдсан удаатай. Найруулга сайн болоход юу чухал вэ?

ГО.АКИМ: -Аливаа хэлэнд нэрших, үйлших хоёр хандлага бий. Орос, англи хэл нэрших хандлагатай, нэрээр гол утгаа илэрхийлдэг бол монгол хэл үйлээр. Жишээ нь хоёулаа яг одоо ганц ч нэр үггүйгээр ойлголцож дөнгөнө. Үйлээр яривал богинохон, товчхон, тодорхой, бүх юмыг ойлгомжтой болгодог. Энэ нь өөрөө монгол хэлний онцлог юм. Зурагтын тайлбарлагч давуулалт хийлээ, өргөлт хийлээ, цохилт хийлээ гэхийн оронд давууллаа, өргөлөө, цохилоо гэхэд л бүх юм ойлгомжтой. Тайлбарлагчийг нурших хооронд өндрөө авсан бөмбөг аль хэдийн газарт ойччихно шүү дээ. Гэтэл давууллаа, авлаа, өргөлөө, цохилоо гэж хэлэх нь бөмбөг унахаас ч хурдан. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Сайн орчуулгыг тулгаж сайн харах хэрэгтэй гэж та хэлжээ. Шууд цохож нэрлэвэл ямар ямар зохиолыг тулгаж унш гэж зөвлөх вэ?

ГО.АКИМ: Англи хэлнээс гэвэл Ри багшийн “Үүлэн зардас”-ыг харж болно. Д.Лхамжав гэж хүний орчуулгууд гайгүй. Оросоос гэвэл “Мөнгөн ноён”, “Тарас Бульба” гэсэн нөгөө л хоёрыгоо нэрлэнэ шүү дээ. (Инээв)

СЭТГҮҮЛЧ: -Маркес хөвүүн байхдаа ирээдүйн эхнэр Мерседестэй бүжгийн талбай дээр танилцсан гэдэг. Та гэр бүлийн хүнтэйгээ яаж танилцсан бэ?

ГО.АКИМ: -Бид хоёр чинь Багшийн дээдийн нэг ангийн хоёр. Манай хөгшин сургуульдаа хөөрхөн бүсгүйн тоонд ордог байлаа. Багшийн дээдийн залуучууд нэлээд эргүүлсэн байх шүү. Гэтэл ийм нэг цагаан өвгөнтэй насыг барлаа даа. 
Заримдаа би номоо олдоггүй юм, хөгшин маань л олж өгнө. Хоол унд хийхэд залуудаа ч намайг хөдөлгөөгүй, одоо ч хөдөлгөдөггүй. Намайг юмаа хийж бай л гэдэг. Бас миний бичсэн болгоныг уншдаг. Нэг үгээр миний хамгийн үнэнч уншигч. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Орчуулсан зохиолуудаас тань алинд нь илүү дуртай вэ?

ГО.АКИМ: -За даа, “Аранзал дарвуулт хөлөг”-т л дуртай байх шүү.

СЭТГҮҮЛЧ: -Амьдралынхаа сүүлийн жилүүдийг “тунгалагийн булчирхайн хавдар”-аар шаналж өнгөрөөсөн Маркес “Би дахиж бичихгүй. Одоо би зөвхөн Мерседесийн эр нөхөр... Одоо би түүнд бүрэн харьяалагдана” гэж хэлж байжээ. Хагас зуунаас ч илүүг хамтдаа туулсны хувьд ханьдаа та юу гэж хэлэх вэ? 

ГО.АКИМ: -Хөгшин маань жаахан урт наслаасай л гэж хэлнэ. Урт насалбал би ч бас яваад өгөхийг бодохгүй. 18, 19-тэйдөө ханилан суугаад чиний хэлдгээр хагас зуун жил хамт байлаа. Нээрээ “Зуун жилийн ганцаардал” гэдэг шиг эсрэгээрээ зуун жил ганцаардахгүй амьдрах сан.

СЭТГҮҮЛЧ: -“Зуун жилийн ганцаардал”-ын дүрүүд туулсан амьдралдаа ер харамсдаггүй. Харин таны хувьд?

ГО.АКИМ: -Харамсаад байх зүйл алга даа. Харин залуу байхад арай илүүг хийж болох л байсан. Тэр үед Намын төв хороо гэгчийн огтын хэрэггүй баахан баримт бичиг орчуулж. Түүний оронд хэдэн сайхан өгүүллэг орчуулчихсан бол гэж бодогдох юм. Тэрнээс биш өөр харамсаад байх зүйл алга. 

СЭТГҮҮЛЧ: -Та ер нь өдрийн аль цагт бичиж, орчуулж байна вэ?

ГО.АКИМ: -Өглөө 4-6-ийн үед босоод 10 хүртэл суудаг.

СЭТГҮҮЛЧ: -Та хэдэн жилийн өмнөх нэг ярилцлагадаа “Уран зохиолын орчуулга бараг хийхгүй байх” гэж хэлсэн. Тэгэхээр Камюгийн “Тахал” роман таны хувьд уран зохиолын сүүлчийн орчуулга болж таарч байна уу? Та ер нь “Тахал”-аа орчуулж дуусгав уу?  

ГО.АКИМ: -Нэг бүлэг үлдсэн байгаа. Одоохондоо уран зохиолын ном орчуулсанд орвол Монголын түүх соёлтой холбогдох ном зохиолоос жаахан ч болтугай орчуулъя гэж бодох юм. Гэхдээ л би чинь уянгын юманд дуртай болохоороо Гэтсбиг орчуулъя гэж бодтол аль хэдийн орчуулчихсан байсан. Өөр хэнийг ч билээ дээ, үүнийг л барьж авъя гэтэл өрсөөд аль хэдийн орчуулчихсан байсан. Тэгэхээр өвгөн надад орчуулах зохиол үлдэхгүй нь бололтой! 



ЯРИЛЦЛАГЫН ДАРАА УНШИХ ЭШЛЭЛ

Алтан нарны шижир туяанд далайн ус, Каперна тосгон тэр аяараа умбан байдаг цэлмэг сайхан цагаар Лонгрен умгар дулаахан байшингаасаа цухуйдаггүй шахам мөртлөө салхи шуургатай энэ хэдэн өдөр далайн хөвөөнд очиж, ирийсэн тулгууртай урт тавцан дээр гаран, бүр үзүүрт нь тулж очоод салхинд очис хийсгэн тамхиа удтал татаж, алсад гаран амрыг олон гэсэн юм шиг сүрэг сүргээрээ улангасан давхилдагч хур дэлт үлгэрийн амьтад гэмээр лужир лужир давалгаан шуурга балбан багирлах тэртээ тэнгэрийн хаяа тийш хүрхрэн түрхрэн одохуйяа эргийн усны нүцгэрсэн ёроол буурал хөөс сахруулан үлдэхийг харан харан зогсдог байлаа. Их далай урхиран шуугиж, аварга том давалгаанд нүргэлэн мөргөлдөж, салхины гүйдэл нүдэнд ч үзэгдэм сэнсрээд, хавь орчныг тас шавхуурдан байхад Лонгрений энэлэн шаналсан сэтгэл чил чилсээр бөглөрөн мэнэрч гүн нойронд автах мэт болох билээ.   
       
ЭХ СУРВАЛЖ: Александр Гриний "Аранзал дарвуулт хөлөг" туужаас



Ярилцсан Эрдэнэбаатарын ЭНХЦОЛМОН
Зургийг А.Ренчиндорж

2018 оны 11-р сар



Уг ярилцлага "Хөх толбо" сонины 2018 оны №32, 33-т нийтлэгдсэн.