Ном бүр дурсамж: ЛОМБЫН НЯМАА

March 11, 2017

Гэрэл зургийг Д.ЗОЛБОО

Шавь Б.Галсансүх нь багшийгаа “Номын төлөө төрчихсөн хүн. Олсон хэдэн төгрөгөө номонд үрээд дуусгадаг” гэж тодорхойлсон. Өвгөн зохиолч маань үүнийгээ мушийж инээчхээд “Үнэн” гэж баталсан. Ломбын Нямаа гуай аль оюутан байхаасаа л ном цуглуулж эхэлжээ. Социализмын үед Улсын их дэлгүүрийн зүүн хаяанд шинэ ном худалдаалдаг төв номын мухлаг, одоогийнхоор бол “Интерном”, харин Туул рестораны баруун бөөрөнд хуучин номын наймаачид буюу одоогийнхоор бол Арслантай гүүрнийхэн төвлөрдөг байж. Гэхдээ нэгэн насыг Хэнтий нутгаа тойрон бэдэрсэн Л.Нямаа гуай зөвхөн хот хүрээ бараадаж байж л номын зах зухтай золгодог “сонирхогч” түвшний уншигч байсангүй. Тэр “Новая книга”-ийн үнэнч фанат байсан гэнэ. “Новая книга” гэдэг нь тэрхэн үедээ бол Зөвлөлтийн “амазон” л юм уу даа. Дэлхийн утга зохиолын ямар ч номыг тэрүүгээр дамжуулж захиалахад хамгийн багадаа 20 хоногт багтан Өндөрхааны шуудан дээр ирчихдэг байж. Номын өргөөндөө алс холоос урьж авчирсан Ахматова, Есенин, Элиот, Набоков тэргүүтэй лухгаруудыг нь хожим Б.Галсансүх, Б.Одгэрэл гэх тэрслүүд шавь нар нь өдөж чангааж, үг яриа унагаж байж орос хэлэнд гаршжээ.

Л.Нямаа гуай өглөгт үрснийхээ хэрээр эргээгээд олдог тэрбумтнууд шиг номыг бусдад өгч чаддаг, бас тэр хэрээрээ эргээгээд олж чаддаг нэгэн юм. Их ном нүүж суухад тээртэй учраас номын сангийнхаа нэлээд хэсгийг нутгийнхаа сургуулиудад харамгүй өгчихөөд иржээ. Униарт Улаанбаатарт суурьшаад хэдхэн жил болж буй ч түүний номын сан дахин үрсэлж соёолоод зогсохгүй нэгэн тавиурт ч багтамгүй багсайж сагсайжээ. Насаараа хүүхдийн чимээ шуугиан дунд “багш аа” гэж дуудуулан өтөлсөн энэ өвгөн найрагч ямар ч үед, бүр орилоон хашгираан дунд ч уншиж буй номондоо анхаарлаа төвлөрүүлж сурсан гэнэ шүү. Гэхдээ түүнд уншиж суух дуртай улирал, цаг, орчин гэж бас бий. Зуны нам гүм өглөө Памук мэтийн гүнзгий зохиолчдыг мэрж суух нь түүнд гойд тааламжтай санагддаг гэнэ.

Одоо ч цаасан хэвлэл захиалдаг, өөрийнх нь хэлснээр “мянган жилийн дараа ч уншигдаж мэдэх” нийтлэл бичвэрүүдийг хайчилж аваад тэмдэглэлийн дэвтэртээ наачихдаг энэ өвгөн ер нь л цаас, цавуу хоёрт ухаангүй дуртай юм шиг ээ. Зохиогчоор нь гарын үсэг заавал зуруулах гэдэг, тэгээд ч зогсохгүй, зуруулсныгаа номтой нь хадгалахгүй, тэр хуудсыг нь тасдаж аваад дэвтэртээ наачихдаг этгээд сонин зуршилтай. Үүнийгээ “Ном нь алга болсон ч гарын үсэг нь үлдэнэ шүү дээ” гэж зөвтгөх жишээтэй. Мөн Л.Нямаа гуай бусдад ном өгөхдөө ч “дурсгалын үг” заавал бичдэг. Бүр бүх номон дээрээ өөр үг бичиж чадах л өвгөн. Ийм л нэг, номын шидтэй өвгөн нийслэлийн баруун захад хөгшинтэйгөө суух.

Ингээд эцэст нь Л.Нямаа гуайн хувьд хамгийн дурсамжтай санагддаг 7 номыг “өөрийнх нь хүүрнэн өгүүлснээр” сонирхуулъя.

	“Б.РИНЧЕН - МОНГОЛЫН ЗА - АНДАГААР БУЙ ЗАА” “Энэ бол агуу их билгүүн номч Бямбын Ринчен багшийн гадаад, дотоодын сонин хэвлэлд гарсан өгүүлэл нийтлэлүүдийн эмхэтгэл. Энд угсаатны зүй, зан заншил, монгол хэл, соёл гээд хөндөөгүй сэдэв ховор. Г.Ловор гуайн эмхлэн хэвлүүлсэн эл ном Монголын соёлын түүхэнд гойд чухалд тооцогдоно шүү.”
	“Г.АКИМ - ТЭНГЭРИЙН НОХОЙ” “Хятад хэл дээр гарсан энэ номыг дурсгалтай гэж онцолдгийн учир юу вэ гэвэл номыг бүтээхэд би нөхөртөө их тус хүргэсэн юм. Чонын анчингуудын яриа хөөрөө, янз бүрийн сонирхолтой баримтуудыг Аким руу Хэнтийгээс бичиж явуулдаг байсан нь энэ номонд бүгд орсон. Мөн заавал дурдууштай, нэг сонин зүйл гэвэл энэ номын эхний хуудсан дээр миний “Чононд өргөх их элегия” шүлгээс “Хөхий чинь хүний түүх ноолон, Хүний үрийг хүн болгосон түүхтэй” гэх хоёр мөрийг эш татсан байгаа. Үүнээс гадна, манай аав Ломбо гайхамшигтай анч хүн байсан. Аавынхаа ангийн санг энэ номонд бас оруулсан. Тийм учраас энэ бол миний хувьд хамгийн хүндэтгэдэг ном юм.”
	“М.ЦЭДЭНДОРЖ - БУРХАН БУУДАЙН ХӨХ САЛХИ” “Цэдэндорж багшийг нас барсны дараа Хуушаан ахын эмхэтгэж гаргасан энэ номонд багшийн гол гол уран бүтээлүүд бүгд орсон. Би үүнийг жил бүр мөргөж уншдаг юм. Өдгөө энэ маань олддоггүй, ховор номд тооцогдох болжээ. Гэхдээ багш сүүлд намайг гэрт нь очиход “Алтайн дэвтэр” гэх гарчигтай далбагар дэвтэр нээчихсэн байсан. Тэр дэвтэр ерөөсөө олдохгүй байгаа. Тэнд өөр ямар ч номонд нь ороогүй “Хүний ухаан ходоодондоо байдаг” гэх зэрэг гайхамшигтай шүлгүүд байсныг би тод санаж байна. Даанч тэр дэвтэр алга болчихсон.”
	“Ш.ГААДАМБА – НУУЦ ТОВЧООНЫ НУУЦСААС” “Га багшийн энэ бүтээлийг “Нууц товчоо”-ны үг бүрийн утгыг тайлсан анхны ном гэж хэлж болно. Тийм учраас энэ бол “Нууц товчоо”-г судалдаг, “Нууц товчоо”-г биширдэг хүн бүрт байх ёстой ном юм.”
	“Р.ТААГҮР – ӨРГӨЛИЙН ДУУЛАЛ” “Удаах ном бол Бадраа багшийн хинди хэлнээс орчуулсан агуу их Таагүрийн “Өргөлийн дуулал”. Орчуулга нь ч тэр, шүлэг нь ч тэр үнэхээр гайхамшигтай. Үүнийг залуу найрагч бүр бишрэн унших ёстой. Энэ бол яруу найрагч хүн ертөнцийг өөрийнхөө ухаанаар хэрхэн таньдаг юм, дараа нь олж таньсныгаа хэрхэн шүлэглэдэг юм гэдгийг илэрхийлсэн гүн сэтгэмжийн ном. Таагүр бол дэлхийн яруу найрагт Азиас анх удаа Нобелийн шагнал хүртсэн агуу хүн шүү дээ. Хамгийн гол нь Таагүр их сэтгэгч байсан. Сүүлд амьд сэрүүн байхдаа Эйнштейнтэй уулзсан гэдэг. Залуус ярилцлагыг нь олоод уншчих хэрэгтэй.”
	“М.ЦЭДЭНДОРЖ – УТГА ЗОХИОЛЫН ТУХАЙ; ЭДУАРДАС МЕЖЕЛАЙТИС - ХҮН” “Цэ багш “Утга зохиолын тухай” нэрт нимгэхэн номондоо өөрийн утга зохиол, яруу найргийн тухай үзэл бодлоо шингээсэн. Энд гадаадын зохиолчдын тухай маш сайхан хөргүүд бий. Бүгд этгээд сонин бичлэгтэй. Жишээ нь “Зэр зэвсэг минь, баяртай” номны оршилд Хэмингуэйн тухай маш сайхан бичсэн. Ер нь манай багш номны оршлыг гайхамшигтай сайхан бичдэг байсан даа. Аливаа номын утгыг өөрийнхөө оюун ухаанаар тайлаад, тэр номноос уншигч юу ойлгож сурах уу гэдгийг задалж бичдэг. Цэ багшийн оршилтой олон ном бий. Залуусын номд ч, орчуулгын бүтээлүүдэд ч олон оршил бичсэн. Нэг үгээр номонд оршил бичих соёлыг манай багш дэлгэрүүлсэн гэж хэлж болно. Хоёрдахь ном гэвэл Эдуардас Межелайтисийн “Хүн” найраглал. Бас л багшийн орчуулга. Харамсалтай түүх гэвэл Межелайтис Цэ багшийг зуны гурван сар эдлэн дээрээ загасчилж, утга зохиолын тухай ярилцъя гэж урьсан байдаг. Даанч Зохиолчдын хороо тэр захиаг нь багшид хэлэлгүй дарчихсан гэдэг. Межелайтисийн захиаг би хожим үзсэн. Тэрхүү захиагаа “Хамгийн ойрхон, хамгийн холын Мишигийн Цэдэндоржид” гэж хаягласан байдаг. Хэрэв багш маань Межелайтистэй уулзахаар явсан бол Монголын ард түмэнд танин мэдэхүйн их бэлэг авчрах байсан даа.”
	“Г.АЮУРЗАНА – ГАНЦААР ЦАЙВАР НАВЧ” “Аюурзанын анхны бүтээл гэхэд энэ бол сонин ном. Анхны номоо ингэж томоор зурагласан хүний дараа дараагийн бүтээл улам “сонин” байх нь тодорхой байсан. Аюур ч тэр чанарыг хангасан. Одоогоор жинхэнэ яруу найрагч гэвэл би Аюурзана л гэж хэлнэ дээ. Аюур энэ номоо гараар хийсэн гэдэг. Хавтасны зураг сэлт ч, доторх шүлгүүд нь ч маш сонин. Яруу найргийн цул ертөнцийг өөрийнхөөрөө ухаарсан анхны мэдрэмж хэзээд онцгой байдаг. Ухаандаа Б.Явуухулан Горькийг төгсөж ирээд “Мөнгөн хазаарын чимээ”-гээ гаргасан. Н.Нямдорж “Онон хатан ижий”-гээ гаргасан. Харин Г.Аюурзана “Ганцаар цайвар навч”-аа гаргасан юм. Горький гэх том дэг сургуульд суралцаж төгсөөд эх орондоо ирсний дараа гаргасан анхны ном гэдэг бол шинэчилж өөрчлөгдсөн сэтгэлгээний үр хөврөл, яруу найраг гэдэг агуу соёлыг яаж ухаарсны том илрэл гэж би боддог. Ер нь яруу найрагч хүнд анхны ном гэдэг их чухал шүү.”